De tentoonstelling presenteert een overzicht van kinetische kunst van het begin van de twintigste eeuw tot nu en neemt als zwaartepunt de menselijke waarneming. Geen droge feitjes over de werking van ogen en het brein, maar wel ingebed in de kunstgeschiedenis. Voor die context moet je alleen goed opletten: in een onderdompelende kijkervaring gaat zoiets gemakkelijk verloren.

Alexander Calder, Untitled, 1963 Mobile 152,4 x 182,8 x 76,2 cm © Fondation Gandur pour l’Art, Genève Foto Sandra Pointet

Wereldprimeur

Meteen bij het betreden van de tentoonstelling wordt de aandacht getrokken door draaiende spiegels in een spiegelende ruimte. Het is het Mechanisches Ballet (1963) van Heinz Mack, groots aangekondigd als ‘wereldprimeur’ omdat het werk hiervoor alleen nog maar als model bestond. Mensen gaan vlakbij het kunstwerk staan en bespieden gemakkelijk de andere bezoekers. Kinderen wijzen met open mond naar alle reflecties. Je zou haast vergeten dat er naast het werk nog een introductietekst hangt. Daarin worden een aantal leidende thema’s in de tentoonstelling – licht, beweging, ritme en structuur – aangekondigd. De thema’s komen terug in de zaalteksten, niet bij elk werk afzonderlijk.

Ervaring en verklaring

De tentoonstelling begint na Mechanisches Ballet chronologisch met een aantal wegbereiders en vroege beoefenaars van kinetische kunst. Onder hen is bijvoorbeeld Frank Kupka, die een ronddraaiend meisje afbeeldt op een volledig abstract werk. Alleen kleuren en vormen verwijzen nog naar een draaibeweging.

Christian Megert, Environment Documenta 4, 1968 Spiegels, hout, acryl, vilt 400 x 400 x 400 cm Collectie Christian & Franziska Megert Foto Peter Lengemann

Kupka’s werk is statisch en suggereert beweging, maar algauw verschuift de aandacht naar kunst die echt beweegt. Opvallend in één van de eerste zalen is een mobiel (Sans Titre, 1963) van Alexander Calder. Het werk doet denken aan een ranke groep vogels in de lucht en is hoog opgehangen. Onderdelen van de mobiel draaien aan hun draadjes en de schaduwwerking op de vloer is bijzonder. Ook al wordt die werking verstoord door de licht(flits)gevende werken van François Morrelet en Dan Flavin om de hoek. Maar ach, je kunt het licht in Morrelet’s werk zelf bedienen en die speelmogelijkheid maakt een hoop goed.

Licht en verbinding

Licht speelt een grote rol in veel van de werken, zo is er een ruimte waarin een kunstenaar heeft geprobeerd bezoekers in een ‘monochrome realiteit’ te laten wandelen. Eerst kom je in een blauwe kamer, daarna in een rode en als laatste in een groene. De wanden zijn op elke plek even sterk verlicht en dat zorgt voor verwarring. Zoiets zag je misschien nog nooit! Die gedachte komt helaas bij veel bezoekers op, want het is een waar fotografiefeestje.

Christian Megert’s spiegelkamer blijkt ook instagramwaardig. Omdat plafond, vloer en alle zijwanden reflecteren ontstaat er een Droste-effect. Veel bezoekers gaan op de vloer liggen om foto’s te maken. Het kan een bron van ergernis zijn, maar zorgt ook voor verbinding, gesprekken en gezamenlijke poses.

Hans Haacke, Blaues Segel, 1964-1965 Blauw zijde, nylon draad, ventilator 275 x 275 cm Collectie FRAC Grand Large – Hauts-de-France, Duinkerke Foto Wolfgang Neeb

De schoonheid van het alledaagse

Soms is de interactie met anderen minder prominent. Blaues Segel (1964-1965) van Hans Haacke kun je heel goed alleen ervaren. Een ventilator staat op de grond, daarboven is een blauw doek gespannen en met nauwelijks waarneembare draadjes vastgemaakt aan de wanden. Het doek golft en rimpelt en daar gaat een grote schoonheid van uit. Gewoon veroorzaakt door huis-tuin-en-keuken-objecten, die overigens best veel lawaai maken.

Zo beweegt, leeft en lawaait de gehele tentoonstelling. En door die hele ervaring (en de hordes kinderen en selfiesticks op drukke dagen) raakt het kunsthistorische verhaal op de achtergrond. Is dat erg? Nou, nee. Niet wanneer het uitgangspunt van de tentoonstelling de kijker is. Bovendien, als die kijker in het dagelijks leven alleen stilstaat bij regenbogen, is Actie <-> Reactie dé stap naar meer verwondering. Is dat niet fantastisch?