Tag Archief van: Kerken

Kunst / Reportage
special: Amsterdamse Thomaskerk van K.L. Sijmons 50 jaar

Verre van gedateerde kerk

Aan de buitenkant is de magie van de binnenkant nauwelijks af te lezen’, zegt de zoon van architect K.L. Sijmons (1908-1989), Dirk Sijmons tijdens een feestelijke middag ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Thomaskerk in Amsterdam.

Dat klopt: als je door de hal loopt en zeven treden bent opgegaan, sta je zomaar in een kerkzaal die de allure heeft van een gebouw van Le Corbusier. Helemaal gebaseerd op de modulor, de door Le Corbusier in 1948 voorgestelde schaal van architectonische proporties.
Maar de monumentale kerk – die zich aan wat inmiddels de Amsterdamse Zuid-As is gaan heten bevindt – is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Er ging een tijd van nadenken en proberen aan vooraf.

Collectie Het Nieuwe Instituut archief (code) SIJM inv. nr. ph390

Collectie Het Nieuwe Instituut
archief (code) SIJM
inv. nr. ph390

Protestantsche Kerkbouw

K(arel) L. Sijmons legde zijn ideeën over kerkbouw vast in een pal na de Tweede Wereldoorlog verschenen boek over Protestantsche Kerkbouw. Hij stelt dat ‘het bouwen van kerken ons voor een zeer zware taak stelt.’ Hij wil namelijk dat nieuwe kerken de eigen tijd tot uitdrukking brengen zonder dat ze voor latere generaties gedateerd overkomen. De kerken die vanaf 1900 werden gebouwd, vindt hij verre van inspirerend. Hij weet dat de ‘machtig om zich heen grijpende secularisatie.’ Toch kunnen ‘kerk en cultuur niet gescheiden optrekken.’ En om dat te benadrukken bouwt hij later in de Thomaskerk een theaterzaal. ‘Het gaat vooral om de sfeer die tot uitdrukking komt’, schrijft Sijmons. ‘Die van verstilling en harmonie met een prachtgamma van fijne grijzen en okers.’
Hij vervolgt met wat je haast een plan van eisen zou kunnen noemen: ‘Het kerkruim is hoog, maar ook weer niet té hoog. De verdeeling der vormen in het muurvlak is gelijkmatig (…). Ook in de verdeeling van het licht is er evenwicht (…). Het meubilair moet opgaan in het rhythme van het geheel (…). Het meubilair (…) is niet licht, niet speelsch en vooral niet banaal.’

Karel Sijmons

Het is goed te bedenken dat Sijmons van origine was opgeleid tot bouwkundig tekenaar. Hij werkte bij Bureau Baanders in Amsterdam, architecten van de Nieuwe Zakelijkheid. Op de Academie voor Bouwkunst haalde hij nullen en enen voor de opdrachten. Dat was vooral te wijten aan de docenten die de Amsterdamse Schoolstijl apprecieerden; zij moesten niets hebben van de Nieuwe Zakelijkheid.
Na zijn studie vormde Sijmons samen met Zanstra en Giesen de maatschap Zanstra, Giesen en Sijmons. Zij bouwden in 1932-1934 de bekende atelierwoningen aan de Zomerdijkstraat in Amsterdam die in 1990 zijn gerestaureerd.
In de periode 1944-1958 kon Sijmons zijn ideeën over kerkbouw en –restauratie uitvoeren. Hij restaureerde onder meer de Grote Kerk in Harlingen, kerken in Dinxperlo, Almelo en Halle. In 1955 bouwde hij de Adventkerk in Loosduinen. In deze kerk zitten al elementen die we later in de Thomaskerk tegen zullen komen: de Avondmaalstafel is losgehaald uit het zogenaamde liturgisch centrum met preekstoel en doopvont. Voor deze kerk, waarin een glas-in-loodraam zit van Friso ten Holt, kreeg Sijmons in 1965 de dr. H.P. Berlageprijs.
Twee jaar later begon de architect in de Amsterdamse Arminiuskerk voor de Remonstrantse Broederschap (nu een wijkcentrum) voor het eerst te spelen met lichtinval en een golvend plafond. Een stapje verder ging hij in de Paaskerk in Zaandam (1958), waarin een glas-in-loodraam werd geplaatst van Karel Appel.

Thomaskerk en voorlopers

Eén van de duidelijkste voorlopers van de Thomaskerk is de Adventkerk in Aerdenhout (1958). Hier valt de invloed van Le Corbusier duidelijk te bespeuren. Jammer genoeg, vertelde Dirk Sijmons tijdens zijn lezing in de Thomaskerk op 21 mei jl., verhoogde Cees Dam bij een renovatie de vloer met twintig centimeter, zodat de hele op de modulor van Le Corbusier gebaseerde verhouding verloren ging. Bij de renovatie van de atelierwoningen in de Zomerdijkstraat van Amsterdam is eveneens afbreuk gedaan aan het originele concept doordat is gekozen voor aluminium-kozijnen.
De gereformeerde kerk ‘De Ark’ in Helmond (1961), die in 1996 als kerk buiten gebruik werd gesteld, beschouwt Dirk Sijmons als een ‘mini-Thomaskerk’. In deze kerk zat een glas-in-loodraam van Gerrit Benner, dat is overgebracht naar de Bethlehemkerk in Helmond.
Ook in de Amsterdamse Thomaskerk zit in de hal een opvallend glas-in-loodraam: van de Spaanse kunstenaar Antonio Saura. Het verbeeldt de kruisiging op Golgotha.
De vorm van de Thomaskerk wordt bepaald door de ook hier uit elkaar gehaalde liturgische functies. In de aparte Avondmaalsruimte verwijzen de zes ramen naar de zes scheppingsdagen. In een hoek raken plafond en vloer elkaar hier bijna, ‘als hätt’ der Himmel / die Erde still geküsst’ (Von Eichendorff). In de kerkzaal golft net als in de Arminiuskerk het dak, als de zee of een tentdoek in de wind.

Collectie Het Nieuwe Instituut archief (code) SIJM inv. nr. ph412

Collectie Het Nieuwe Instituut
archief (code) SIJM
inv. nr. ph412

Receptie

Na de restauratie van de atelierwoningen aan de Amsterdamse Zomerdijkstraat, kwam er terecht weer meer belangstelling voor het werk van Karel Sijmons. Tanja van Berger gaf in Het Parool (14 september 1989) een interessant doorkijkje in de stijl en het werk van de functionalistische architect: ‘Ze [Zanstra, Giesen en Sijmons, EvS] waren lid van de Groep ’32, bewonderaars van Le Corbusier. In navolging van deze Franse grootmeester pleitten ze voor functionaliteit. Ze hadden dan ook een grote afkeer van de “schotjes-architectuur” van de Amsterdamse School. Die concentreerde zich volgens hen te veel op de buitenkant van gebouwen en te weinig op de inhoud ervan.’
In een fraai boekje dat verscheen ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Thomaskerk schrijft de voorzitter van de kerkenraad, Jan Piek, dat ‘een verbetering van het vooraanzicht onze aandacht verdient. Het succes voor de toekomst wordt niet door het uiterlijk maar door de inhoud bepaald, die moet voortvloeien uit een inspirerende programmering’ in kerk én theater. Wat die verbetering gaat inhouden, moet worden afgewacht. Maar de binnenkant is en blijft magisch.

Kunst / Reportage
special: Amsterdamse Thomaskerk van K.L. Sijmons 50 jaar

Verre van gedateerde kerk

Aan de buitenkant is de magie van de binnenkant nauwelijks af te lezen’, zegt de zoon van architect K.L. Sijmons (1908-1989), Dirk Sijmons tijdens een feestelijke middag ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Thomaskerk in Amsterdam.

Dat klopt: als je door de hal loopt en zeven treden bent opgegaan, sta je zomaar in een kerkzaal die de allure heeft van een gebouw van Le Corbusier. Helemaal gebaseerd op de modulor, de door Le Corbusier in 1948 voorgestelde schaal van architectonische proporties.
Maar de monumentale kerk – die zich aan wat inmiddels de Amsterdamse Zuid-As is gaan heten bevindt – is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Er ging een tijd van nadenken en proberen aan vooraf.

Collectie Het Nieuwe Instituut archief (code) SIJM inv. nr. ph390

Collectie Het Nieuwe Instituut
archief (code) SIJM
inv. nr. ph390

Protestantsche Kerkbouw

K(arel) L. Sijmons legde zijn ideeën over kerkbouw vast in een pal na de Tweede Wereldoorlog verschenen boek over Protestantsche Kerkbouw. Hij stelt dat ‘het bouwen van kerken ons voor een zeer zware taak stelt.’ Hij wil namelijk dat nieuwe kerken de eigen tijd tot uitdrukking brengen zonder dat ze voor latere generaties gedateerd overkomen. De kerken die vanaf 1900 werden gebouwd, vindt hij verre van inspirerend. Hij weet dat de ‘machtig om zich heen grijpende secularisatie.’ Toch kunnen ‘kerk en cultuur niet gescheiden optrekken.’ En om dat te benadrukken bouwt hij later in de Thomaskerk een theaterzaal. ‘Het gaat vooral om de sfeer die tot uitdrukking komt’, schrijft Sijmons. ‘Die van verstilling en harmonie met een prachtgamma van fijne grijzen en okers.’
Hij vervolgt met wat je haast een plan van eisen zou kunnen noemen: ‘Het kerkruim is hoog, maar ook weer niet té hoog. De verdeeling der vormen in het muurvlak is gelijkmatig (…). Ook in de verdeeling van het licht is er evenwicht (…). Het meubilair moet opgaan in het rhythme van het geheel (…). Het meubilair (…) is niet licht, niet speelsch en vooral niet banaal.’

Karel Sijmons

Het is goed te bedenken dat Sijmons van origine was opgeleid tot bouwkundig tekenaar. Hij werkte bij Bureau Baanders in Amsterdam, architecten van de Nieuwe Zakelijkheid. Op de Academie voor Bouwkunst haalde hij nullen en enen voor de opdrachten. Dat was vooral te wijten aan de docenten die de Amsterdamse Schoolstijl apprecieerden; zij moesten niets hebben van de Nieuwe Zakelijkheid.
Na zijn studie vormde Sijmons samen met Zanstra en Giesen de maatschap Zanstra, Giesen en Sijmons. Zij bouwden in 1932-1934 de bekende atelierwoningen aan de Zomerdijkstraat in Amsterdam die in 1990 zijn gerestaureerd.
In de periode 1944-1958 kon Sijmons zijn ideeën over kerkbouw en –restauratie uitvoeren. Hij restaureerde onder meer de Grote Kerk in Harlingen, kerken in Dinxperlo, Almelo en Halle. In 1955 bouwde hij de Adventkerk in Loosduinen. In deze kerk zitten al elementen die we later in de Thomaskerk tegen zullen komen: de Avondmaalstafel is losgehaald uit het zogenaamde liturgisch centrum met preekstoel en doopvont. Voor deze kerk, waarin een glas-in-loodraam zit van Friso ten Holt, kreeg Sijmons in 1965 de dr. H.P. Berlageprijs.
Twee jaar later begon de architect in de Amsterdamse Arminiuskerk voor de Remonstrantse Broederschap (nu een wijkcentrum) voor het eerst te spelen met lichtinval en een golvend plafond. Een stapje verder ging hij in de Paaskerk in Zaandam (1958), waarin een glas-in-loodraam werd geplaatst van Karel Appel.

Thomaskerk en voorlopers

Eén van de duidelijkste voorlopers van de Thomaskerk is de Adventkerk in Aerdenhout (1958). Hier valt de invloed van Le Corbusier duidelijk te bespeuren. Jammer genoeg, vertelde Dirk Sijmons tijdens zijn lezing in de Thomaskerk op 21 mei jl., verhoogde Cees Dam bij een renovatie de vloer met twintig centimeter, zodat de hele op de modulor van Le Corbusier gebaseerde verhouding verloren ging. Bij de renovatie van de atelierwoningen in de Zomerdijkstraat van Amsterdam is eveneens afbreuk gedaan aan het originele concept doordat is gekozen voor aluminium-kozijnen.
De gereformeerde kerk ‘De Ark’ in Helmond (1961), die in 1996 als kerk buiten gebruik werd gesteld, beschouwt Dirk Sijmons als een ‘mini-Thomaskerk’. In deze kerk zat een glas-in-loodraam van Gerrit Benner, dat is overgebracht naar de Bethlehemkerk in Helmond.
Ook in de Amsterdamse Thomaskerk zit in de hal een opvallend glas-in-loodraam: van de Spaanse kunstenaar Antonio Saura. Het verbeeldt de kruisiging op Golgotha.
De vorm van de Thomaskerk wordt bepaald door de ook hier uit elkaar gehaalde liturgische functies. In de aparte Avondmaalsruimte verwijzen de zes ramen naar de zes scheppingsdagen. In een hoek raken plafond en vloer elkaar hier bijna, ‘als hätt’ der Himmel / die Erde still geküsst’ (Von Eichendorff). In de kerkzaal golft net als in de Arminiuskerk het dak, als de zee of een tentdoek in de wind.

Collectie Het Nieuwe Instituut archief (code) SIJM inv. nr. ph412

Collectie Het Nieuwe Instituut
archief (code) SIJM
inv. nr. ph412

Receptie

Na de restauratie van de atelierwoningen aan de Amsterdamse Zomerdijkstraat, kwam er terecht weer meer belangstelling voor het werk van Karel Sijmons. Tanja van Berger gaf in Het Parool (14 september 1989) een interessant doorkijkje in de stijl en het werk van de functionalistische architect: ‘Ze [Zanstra, Giesen en Sijmons, EvS] waren lid van de Groep ’32, bewonderaars van Le Corbusier. In navolging van deze Franse grootmeester pleitten ze voor functionaliteit. Ze hadden dan ook een grote afkeer van de “schotjes-architectuur” van de Amsterdamse School. Die concentreerde zich volgens hen te veel op de buitenkant van gebouwen en te weinig op de inhoud ervan.’
In een fraai boekje dat verscheen ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Thomaskerk schrijft de voorzitter van de kerkenraad, Jan Piek, dat ‘een verbetering van het vooraanzicht onze aandacht verdient. Het succes voor de toekomst wordt niet door het uiterlijk maar door de inhoud bepaald, die moet voortvloeien uit een inspirerende programmering’ in kerk én theater. Wat die verbetering gaat inhouden, moet worden afgewacht. Maar de binnenkant is en blijft magisch.

Douwe Bob in Concert
Muziek / Achtergrond
special: Kapelconcerten
Douwe Bob in Concert

Bijzondere sfeerlocaties

In Nederland hebben we veel kerken en kapellen die maar sporadisch gebruikt worden of zelfs helemaal leegstaan. En dat terwijl ze niet alleen een bijzondere sfeer oproepen, maar ook een heel eigen akoestiek herbergen.

Een van meest bekende en beruchte podia van ons land, Paradiso, is gehuisvest in een oude kerk. Ook cultuurpodia als Vanslag in Borger of cultuurpodium Roepaen te Ottersum zijn gevestigd in oude kerken, kloosters of kapellen. ‘Puur Wit’-concerten komen vanuit het Witte Kerkje in Terheijden. De Kapel in Eindhoven valt voor zijn populaire programma onder de Effenaar.

Akoestiek met een doel

Wat veel mensen niet weten, is dat de akoestiek van kerken en kapellen is ontworpen voor de muziek. Het zijn niet alleen pracht- en praalhuizen voor de dienst van het woord, maar ze zijn tevens zo gebouwd om de (kerkelijke) muziek te laten klinken zoals we dat kennen. Klassieke en akoestische muziek zijn daarom bij uitstek geschikt om ook in deze gebouwen gespeeld en aanhoort te worden. Leegstaande gebouwen vinden zo een herbestemming, maar ook zijn er steeds meer nog in gebruik zijnde kerken en kapellen, waar men maar wat graag de deuren opent voor andere bijeenkomsten dan alleen de kerkdiensten.
Kapelconcerten

Ik wil hier even inzoomen op een aantal bijzondere concerten dat is gehouden in de kapel van het klooster van Maria Roepaen in Ottersum. Denk hierbij aan het concert van Woven Hand dat in 2012 plaatsvond en werd vastgelegd door de WDR uit Duitsland. Zo’n twee jaar later verscheen een bijzonder album van de Nederlandse rockformatie Navarone. A Date At The Chapel werd opgenomen in deze kapel en was het sluitstuk van hun tournee in 2013 langs kapellen in Nederland. Speciaal voor deze tournee had de band haar rockmuziek gearrangeerd voor een heus orkest, met harpspel en een akoestische bezetting. De eerste ervaringen werden opgedaan in De kapel in Nijmegen, waarna het idee ontstond om deze dvd/cd in 4K-formaat vast te leggen in Ottersum. Wie de band ook live heeft meegemaakt op festivals als Paaspop en dan deze bezetting hoort, weet wat een knappe prestatie dat is.

Memorabele concerten

Naast een aantal concerten die zijn vastgelegd, zijn er nog veel meer memorabele concerten die in dezelfde kapel in Ottersum plaatsvonden. Wat te denken van de concerten van Blaudzun en Venice. Een keer stond Venice er rond de kersttijd en ontstond er een memorabele synergie tussen hun muziek en de sfeer in de kapel. Op vrijdag 26 februari jongstleden was er plaats voor een akoestische show van singer-songwriter Douwe Bob. Samen met zijn muzikale maatje Maurice van Hoek speelde Bob de sterren van de hemel en hing er andermaal een bijzondere vibe in de kapel. Artiesten en publiek voelden dat er die avond weer muziekgeschiedenis geschreven werd. Dit soort concerten neemt al snel een bijzondere plaats in de herinneringen van iedereen in die erbij was.
Venice on stageWe kunnen alleen maar aanraden om dit soort locaties op te zoeken voor hen die dit nog niet meegemaakt hebben. Op korte termijn zullen twee Belgische acts in één dubbelconcert het podium van de kapel van Roepaen te Ottersum betreden. Ex-Isbells Chantal Acda maakte in 2015 samen met onder andere Peter Broderick een van de mooiste plaatjes van dat jaar met als titel The Sparkle in Our Flaws. De andere act is de band Dez Mona, die al sinds 2003 actief is en door een grote schare liefhebbers al lange tijd gerekend wordt tot de crème-de-la-crème van België.
Wie liever wat klassiekers wil horen in een dergelijke omgeving kan naar het Stringtime Niederrhein concert van de Gochse Strijkers Academie of kan zich laten verrassen door een jazz-optreden van het Ricciotti Ensemble samen met het trio Kapok. Het is bij aanvang direct hoorbaar dat een kapel voor vele muziekstijlen een prima locatie is voor een aparte belevenis die je niet snel zult vergeten.

 

Live in Nederland:
13 maart, Roepaen Ottersum, Dez Mona & Chantal Acda
24 maart, Roepaen Ottersum , Ricciotti Ensemble & Kapok Kapelconcert
25 maart, Roepaen Ottersum, Stringtime Niederrhein