FOTODOK: vol ambities

Rob Hornstra. Foto: Marieke Wijntjes

Tijdens het debat ‘Wij doen het anders!’, dat op 20 oktober 2008 in Tumult werd gevoerd, heeft FOTODOK een stelling geponeerd. FOTODOK beargumenteerde dat jonge documentairefotografen een nieuwe weg zijn ingeslagen. Zij maken gebruik van nieuwe media, werken multi- en crossmediaal en zijn naast fotograaf ook ondernemer. Zij bedenken vernieuwende concepten om budgetten te regelen en gaan samenwerkingsverbanden aan met andere disciplines. Hornstra geeft zijn boeken bijvoorbeeld in eigen beheer uit. Door een pre-sale te houden voordat het boek gedrukt is, kan hij de druk bekostigen. De namen van de eerste 100 kopers worden bijvoorbeeld in het boek opgenomen. Hij heeft zojuist zijn derde boek, 101 Billionaires, op deze manier uitgebracht. Daarnaast staat hij op de longlist voor de Prix de Rome, 8 december wordt de shortlist van 4 kanshebbers bekend gemaakt.

Nieuwe aanpak
8WEEKLY vroeg Hornstra hoe hij de nieuwe generatie fotografen ziet. Heeft hij het gevoel deel hier van uit te maken en wat is er nu zo nieuw aan?
Hornstra zegt dat de stelling vooral bedoeld was om de discussie aan te wakkeren. Van een nieuwe generatie wordt altijd verwacht het anders te doen, maar in feite verandert er niet zo veel. Het is altijd de vraag of de tijd gewoon anders is en de nieuwe generatie fotografen daar gebruik van maakt, of dat de vernieuwing daadwerkelijk door de fotografen wordt geïnitieerd. Ik kan eigenlijk alleen voor mezelf aangeven wat ik anders doe. Ik zie niet zozeer een generatie die het anders aanpakt. Veel fotografen klagen eigenlijk veel over afnemende mogelijkheden om hun foto’s te verkopen, maar weinig mensen gaan op zoek naar nieuwe antwoorden. Het gevoel dat het anders zou moeten leeft wel, maar veel mensen zitten toch nog te wachten op de ‘oude geldstromen’. We wilden met het debat de boel wakker schudden, duidelijk maken dat je niet kan gaan zitten afwachten, maar het heft in eigen handen moet nemen. Als documentairefotograaf moet je de ambitie hebben zelf projecten te initiëren, niet als hoogste ambitie hebben om in opdracht te werken voor bijvoorbeeld het Volkskrant magazine of de VN. Als dat je doel is, ga je het zeker niet redden. Beeldredacteuren krijgen enorm veel werk opgestuurd, maar hebben vaak het idee dat fotografen dat werk speciaal voor hen maken. Dat willen de beeldredacteuren niet zien. Ze willen mensen die zelf series maken. Die series zijn heel anders, die gaan veel dieper. Het gaat natuurlijk ook om de intentie waarmee de serie wordt gemaakt. We hebben alles al gezien. Ik heb bijvoorbeeld een serie over drugs gemaakt. Je kunt natuurlijk voor de zoveelste keer die junk laten zien die een spuit in z’n arm zet. Ik weet niet of dat nog werkt. Je moet voorbij de registratie en als fotograaf op zoek naar een ander soort beelden en dat heeft te maken met het verhaal dat erachter zit. Je moet proberen mensen te laten nadenken.

Andrej uit 101 Billionaires. Foto Rob Hornstra

Internationaal podium
Je ziet jezelf niet alleen als fotograaf, maar als documentairemaker. Fotografie is een onderdeel van wat je doet. Is dat wat jullie bedoelden met die andere aanpak?
Misschien wel, in het verleden waren veel documentairefotografen alleen met fotografie bezig. Ze hadden het idee dat anderen zich bezig moesten houden met dingen als boeken maken van hun werk. Ik zou niet willen dat iemand anders mijn boek maakt. Fotografie is dan een klein onderdeel. Ik vind het niet eens zo belangrijk. Ik kan me zelfs voorstellen dat op een gegeven moment een stagiair daadwerkelijk de foto’s maakt. Als ik weet dat diegene kan wat ik wil, wat maakt het dan uit wie die foto maakt? Eigenlijk helemaal niets. Als het maar onder mijn naam gemaakt is met mijn ideeën erin. Daarnaast hebben we het met de nieuwe aanpak over het nemen van initiatief. Als je niet in een tijdschrift komt, richt dan zelf een tijdschrift op. Maak dingen mogelijk voor collega’s.

Wat is jullie doel met FOTODOK?
We willen een nationaal belang gaan vervullen, een platform zijn voor documentairefotografie. Eigenlijk willen we een internationaal podium zijn. Als je internationaal zegt, ben je nationaal. Als je nationaal zegt, ben je Utrechts en dan vindt een recensent uit Amsterdam het niet meer de moeite waard om te komen. Het niveau moet heel erg hoog zijn. Daarnaast willen wij geen statische organisatie zijn die alleen maar tentoonstellingen organiseert, maar we willen dat bij ons nieuwe initiatieven ontstaan. Onze subsidieaanvraag voor komend jaar voor een vaste ruimte is afgewezen. De commissie was bang dat de dynamiek die er nu is, dan verloren zou gaan. Eigenlijk waren we hier wel blij mee. Het is nog te vroeg, het is allemaal te snel gegaan, het werd te officieel. We hebben nog steeds wel de ambitie een vaste ruimte te realiseren voor FOTODOK. We vinden dat documentairefotografie een platform nodig heeft. Niet alleen voor de beroepsgroep, maar bijvoorbeeld ook als substituut voor het feit dat veel jongeren niet meer lezen. Ik heb gemerkt dat zij het wel leuk vinden om naar zo’n tentoonstelling te komen, de foto’s te bekijken. En ik denk dat zij hierdoor kunnen worden gestimuleerd, om weer eens wat verder te kijken dan de Metro en de Spits. In Utrecht is een grote groep jongeren en studenten aanwezig en we gaan ook zeker ons best doen om hen te bereiken.

Aleksander uit 101 Billionaires. Foto Rob Hornstra

Hoe is jullie eerste tentoonstelling ‘Hit the Road’ ontvangen? Jullie hadden hiervoor, naast beginnende fotografen, ook de heel gerenommeerde Magnumfotograaf Martin Parr binnengehaald. Hoe krijg je dat voor elkaar?
De buitenexpositie is door heel veel mensen gezien. Lang niet iedereen heeft de link gelegd met FOTODOK. De landelijke media hebben vrij veel aandacht besteed aan de tentoonstelling, dat is natuurlijk goed vanwege onze ambitie een nationaal platform te zijn. Martin Parr heb ik gewoon benaderd. Veel mensen beginnen nu mijn werk ook te kennen, wat mij andere toegangen geeft. Ik ben fotograaf en hij ook, ik zie zijn werk ergens, hij ziet mijn werk. We zijn natuurlijk met dezelfde dingen bezig, waardoor iemand prima benaderbaar is.

Stimuleringsfonds
Hoe financieren jullie nu je initiatieven, zijn het allemaal ad hoc financieringen?
We krijgen wat subsidie van de gemeente Utrecht, om enkele dingen per jaar op te zetten. Per activiteit zoeken we altijd aanvullende subsidies of sponsors. Uit het debat is nog wel iets leuks naar voren gekomen, niet direct voor FOTODOK, maar voor de documentairefotografie in Nederland. Het fonds voor de Beeldende Kunst en Vormgeving en Bouwkunst belde om te praten over een stimuleringsfonds voor de documentairefotografie (Lex ter Braak, directeur van het Fonds BKVB zat in het discussiepanel tijdens ‘Wij doen het anders!’ -red). Er komt een substantieel bedrag (hoogte is nog geheim -red) gedurende twee jaar vrij, om dingen in gang te zetten. Ik ben gevraagd mee te denken over wat voor soort dingen dat kunnen zijn. Het geld is niet rechtstreeks bestemd voor fotoseries, maar om tandwielen aan te slingeren die daarna blijven draaien. Tijdschriften, bijvoorbeeld, zeggen geen geld te hebben om een fotograaf op pad te sturen, fotografen doen dat niet voor niets. Toch wil iedereen graag mooie reportages in tijdschriften. Wat zou er gebeuren als een tijdschrift de boel regelt, maar de helft van het benodigde geld aan het fonds vraagt? Op die manier houd je de betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij het tijdschrift, maar kunnen ze wellicht weer meer lezers voor zich winnen, worden redacties weer enthousiast, waardoor ze in de toekomst wellicht wel weer geld in fotoreportages kunnen en willen steken. Het gaat erom met initiatieven te komen die de negatieve spiraal omdraaien.

Tentoonstelling Roadmap to Glory in de voormalige gymzaal van het gymnasium aan de oudegracht. Foto Bart Sleegers

Wat kunnen we op de korte termijn van FOTODOK verwachten?
Er komt een evenement in maart, wat is nog niet bekend, daar gaan we binnenkort over nadenken. In mei gaan we samenwerken met het Fotofestival Naarden. Zij hebben dit jaar als thema verhalende fotografie. Wij gaan daar onderzoeken waarom bepaalde onderwerpen heel veel worden gefotografeerd, en andere onderwerpen niet. We gaan dit doen aan de hand van het Belgische plaatsje Doel dat tussen twee havens ligt die moeten uitbreiden, waardoor het dorpje moet verdwijnen. Het is een heel oud plaatsje met veel oude mensen, super fotogeniek. Er is een bak fotografen in het dorp geweest, vooral veel studenten hebben er series gemaakt en er is een film van verschenen. Het heeft vaak heel mooi werk opgeleverd, maar het gaat natuurlijk nergens over. Het gaat over een dorpje met nog geen duizend inwoners dat moet verhuizen, so what. Als je dat mondiaal bekijkt, stelt het natuurlijk niets voor. Ik was al een tijd werk aan het verzamelen over Doel, dat gaan we in Naarden gebruiken waarbij we de vraag zullen stellen waarom dit onderwerp zo interessant is voor verhalende fotografie. Daarnaast gaan we bij FOTODOK verder werken aan de organisatie. We moeten de dynamiek die nu heerst goed benutten om de organisatie uit te breiden tot een plek waar gewoon heel goed werk wordt getoond.