Nieuwe impuls voor de documentaire fotografie

Annelies Kuiper

Annelies Kuiper is door het Fonds BKVB benoemd voor een periode van ten minste twee jaar. Na haar werk voor onder andere Volkskrant Magazine en de beeldredactie van NRC Next, moet Kuiper nu hét aanspreekpunt worden voor de documentaire fotografie in Nederland. Haar functie als intendant is nog niet volledig ingevuld, het idee is dat dit gedurende de komende twee jaar steeds meer vorm gaat krijgen. Leidraad is een door het Fonds BKVB opgesteld programmadocument. Dit document is samengesteld door een stuurgroep bestaande uit Frits Gierstberg (hoofd tentoonstelling Nederlands Fotomuseum en bijzonder hoogleraar Fotografie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam) en Rob Hornstra (documentair fotograaf en medeoprichter van FOTODOK) en bevat zeven punten die de komende tijd gerealiseerd of verbeterd moeten gaan worden.

Een nieuwe aanpak

8WEEKLY vroeg Annelies Kuiper waarom de extra aandacht voor documentaire fotografie juist op dit moment nodig is?

Annelies Kuiper en Lex ter Braak

Kuiper geeft aan dat tijdens een door FOTODOK georganiseerd debat in Tumult afgelopen oktober, duidelijk werd dat de documentaire fotografie zich in een overgangsfase lijkt te bevinden. Nieuwe vragen en behoeftes zijn ontstaan. Het veranderende medialandschap vraagt om een nieuwe aanpak en nieuwe initiatieven. Daarnaast is algemeen bekend dat het de laatste jaren slecht gaat met kranten en andere media en dit wordt versterkt door het teruglopende aantal adverteerders en de huidige economische crisis. Kuiper vindt dat daarom juist op korte termijn veranderingen nodig zijn. Ze wil een aanspreekpunt worden voor verschillende partijen. Niet alleen fotografen moeten bij haar terecht kunnen, ze wil ook opdrachtgevers spreken, mensen en instanties met elkaar verbinden en de Nederlandse documentaire fotografie nationaal en internationaal meer op de kaart zetten.

Fotografie heeft de afgelopen jaren enorm aan populariteit gewonnen. Waar ging het in het verleden dan mis met de documentaire fotografie?

‘Tijdens het debat in Tumult afgelopen oktober werd duidelijk dat iedereen overtuigd is van de kracht en kwaliteit van de Nederlandse documentaire fotografie. Een onderdeel van de fotografie dat zich duidelijk onderscheidt van journalistieke- en kunstfotografie door de verhalende insteek. Documentaire fotografen zoeken in hun werk nieuwe manieren om te vertellen over de samenleving waar we ons dagelijks in bevinden, of benadrukken gebeurtenissen die zich buiten ons weten afspelen. Tot zover geen probleem. Tijdens het debat kwamen echter ook de gebreken naar voren die in het vakgebied bestaan. Kort gezegd is er te weinig van alles. Veel documentaire fotografen werken individueel. Deze individuen lopen vaak vast, zijn niet zichtbaar voor anderen of werken in een te beperkte context. Het Fonds BKVB heeft nu een budget van acht ton vrijgemaakt dat, uitgesmeerd over een periode van twee jaar, mogelijk moet maken dat de punten van het programmadocument gerealiseerd gaan worden. De zeven punten bij elkaar moet ervoor zorgen dat het over het algemeen beter gaat met de documentaire fotografie.’

De documentaire fotograaf als zelfstandig ondernemer

De laatste jaren zien steeds meer jonge fotografen zichzelf als zelfstandig cultureel ondernemer. Ze geven in eigen beheer fotoboeken uit en bewegen zich op veel verschillende vlakken binnen de fotografie. Wat kan het Fonds BKVB toevoegen voor deze fotografen die reeds zelfvoorzienend zijn?

‘Met het zelfstandig uitgeven van fotoboeken blijft het bereik erg klein’, antwoordt Kuiper. ‘Juist nu de media aan het krimpen zijn, wil je als fotograaf meer mensen bereiken dan alleen je familie en naaste omgeving. Deze beperking is jammer omdat documentaire fotografen juist zoveel te vertellen hebben. Fotografen ambiëren ook vaak langlopende projecten in binnen- en buitenland, die bij een kleinschalige verspreiding van het werk financieel niet haalbaar zijn. Het fonds wil hier inspringen en fotografen verder helpen.’

Belangrijke eigenschappen voor fotografen noemt Kuiper risico durven nemen en het lef hebben om te experimenteren. Om deze vernieuwende documentaire fotografen de kans te geven hun projecten te realiseren zou ze subsidies willen verstrekken. In de toekomst kunnen dergelijke plannen dan wel uitgevoerd worden. Bijvoorbeeld door een deel van de kosten van een fotograaf te dekken bij een project dat voor een opdrachtgever financieel niet haalbaar is. Kuiper benadrukt hierbij dat zij uit zal gaan van de kwaliteiten van de fotograaf en nooit over zal gaan tot artistieke bemoeienis. Nieuwe mogelijkheden en kansen zullen zo ontstaan en ook daadwerkelijk gerealiseerd en optimaal benut worden.

Presentatie van het programmadocument

Annelies Kuiper en Lex ter Braak

Bij de presentatie van het programmadocument van het Fonds BKVB door Annelies Kuiper en Lex ter Braak wordt duidelijk dat er in ieder geval veel interesse is in het nieuwe initiatief. De tent waarin de presentatie wordt gehouden is bijna volledig gevuld met geïnteresseerden; fotografen, mensen uit het onderwijs en studenten. De sfeer is gemoedelijk en op zijn tijd kritisch of juist ondersteunend. Kuiper en Ter Braak vragen om directe respons vanuit de zaal op de zeven punten die in het document staan en daar wordt massaal gehoor aan gegeven. Zij laten hiermee zien dat de inhoud van het programma niet vast staat en dat ieder commentaar werkelijk meegenomen wordt.

Deze open houding is een belangrijk onderdeel van het takenpakket van de intendant; iedereen is van harte uitgenodigd om ideeën aan te dragen. Dat kan onder andere op een online blog (www.dutch-doc.nl) dat de komende twee jaar een platformfunctie moet gaan krijgen. Een ander belangrijk streven is het instellen van een prijs voor de documentaire fotografie. Nu is er alleen de Zilveren Camera waar dat genre een klein onderdeel van is. Een prijs werkt statusverhogend en legt de nadruk op het genre als een afzonderlijk vakgebied, waardoor erkenning en steun ontstaan. Rob Hornstra, die in de zaal aanwezig is, reageert hierop door te bevestigen dat een prijs juist langlopende projecten mogelijk zou kunnen maken. Projecten kunnen gerealiseerd worden waar nu geen geld voor is bij opdrachtgevers en die fotografen zelf ook niet kunnen bekostigen. Daarnaast brengt een prijs publieke bekendheid voor de winnaars en hun werk.

Duidelijk is dat de plannen die Annelies Kuiper heeft als intendant voor de documentaire fotografie zeer ambitieus en vooruitstrevend zijn. Uit de presentatie van het programmadocument bleek dat veel mensen uit het vak zaten te wachten op een dergelijk initiatief, dat de documentaire fotografie een goed vooruitzicht biedt voor de toekomst. Een toekomst waar deze vorm van fotografie de aandacht krijgt die hij verdiend.