Documentairefotografie in de Nederlandse fotojournalistiek

In het Fotografiemuseum Den Haag is voor de 63ste keer de Zilveren Camera, de belangrijkste Nederlandse prijs voor fotojournalisten, uitgereikt. In verschillende categorieën worden Nederlandse fotografen of buitenlandse fotografen werkzaam in Nederland bekroond voor hun beste nieuwsfoto’s van het jaar 2011.

Jaarlijks worden zo’n tien dagen voorafgaand aan de uitreiking de namen van de genomineerden voor de fotografieprijs bekend gemaakt. Maar pas op de dag van de uitreiking zelf worden, in aanwezigheid van een groot publiek, op feestelijke wijze de winnaars bekendgemaakt. Dit jaar is fotograaf Joost van den Broek (1967) de grote winnaar. Naast de beste persfoto van 2011 (woedende buurtbewoners voor het huis van de penningmeester van de pedofielenpartij Martijn), wint hij onder meer ook de eerste prijs in de categorie documentair binnenland serie. Winnaar van dezelfde categorie buitenland is de van oorsprong Russische fotograaf Pavel Prokopchik (1982).

De categorie documentair is een wedstrijdcategorie waarbij fotografen hun werk bestaande uit een serie van twee tot maximaal acht beelden kunnen inzenden. De documentairefotografie houdt zich bezig met het visueel vertellen van verhalen van zowel nieuwsverhalen als achtergronden of onderbelichte onderwerpen.

De stemmige beelden van Joost van den Broek zijn qua sfeer verschillend van de serie van Willem Poelstra die de Zilveren Camera 2010 won. Fotograaf Willem Poelstra won met een serie over de Haagse Vogelaarwijk Zuidwest en toont niet de problemen, maar juist het leven in de wijk. Een positieve noot waarvoor hij met rauwe, dynamische zwart-wit beelden toont dat hij als fotograaf tussen de wijkbewoners in staat.

Joost van den Broek gebruikt voor zijn serie weliswaar kleur, toch ogen de beelden niet kleurrijk. Passend bij het onderwerp kiest hij hier voor stemmige tinten, waar hij juist in het algemeen in heldere kleuren fotografeert. Joost van den Broek toont zich hier van een geheel andere kant. Als fotograaf is hij veelzijdig, technisch vaardig en weet hij met zijn beelden een breed Nederlands publiek te bereiken.

Pavel Prokopchik

De winnaar voor de categorie documentair buitenland serie is de jonge Rus Pavel Prokopchik. Al eerder – Zilveren Camera 2009 – won hij de derde prijs in deze categorie. Als freelance fotograaf, met als basis Nederland, staat hij aan het begin van een veelbelovende carrière als fotojournalist. In zijn fotografie richt hij zich op onderbelichte onderwerpen gerelateerd aan het oude Sovjet-Unie en werkt hij veelal aan langlopende projecten.

Zijn winnende serie Apashka vertelt het verhaal van Ungurtas, een Kazachs dorp waar pelgrims naar afreizen om zich door Soefie Apashka te laten reinigen. Apashka is het Kazachse woord voor grootmoeder en de benaming van een vrouw in het dorp die bekend is om haar bijzondere rituelen. De beelden van Prokopchik zijn helder en bevatten krachtige roodtinten. Afwisselend houdt hij afstand of staat hij bovenop de mensen die hij fotografeert. De serie bevat expliciete beelden van een ritueel waarbij pelgrims worden overgoten met schapenbloed. Prokopchik slaagt erin het verhaal zo in beeld te brengen dat het niet sensationeel is. Zijn beelden getuigen van een zeker respect, oprechtheid en simpele schoonheid.

Ook de winnende beelden van Prokopchik verschillen als dag en nacht van de winnende serie van het vorige jaar. De serie documentair buitenland 2010 werd gewonnen door fotograaf Dirk Jan Visser met een persoonlijk levensverhaal van een jonge Irakees in Baghdad. Zijn beelden zijn zwart-wit en sluiten aan bij de klassieke journalistieke traditie. Een groot verschil qua beeldtaal met de kleurrijke, hedendaagse documentaire beelden van Pavel Prokopchik.

Geen iconische beelden

De wedstrijdwinnaars documentair binnenland en buitenland 2011 zijn zowel  qua thematiek als qua beeldtaal een welkome afwisseling voor de veelal behoudende keuze van de juryleden in andere categorieën en vaak saaie Nederlandse fotojournalistieke beelden. 

Binnen Nederland is de Zilveren Camera een belangrijke fotografieprijs, maar op internationaal niveau beperkt van waarde. Ook qua fotografie doen de winnaars zelden mee in de internationale arena. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de winnende foto’s van de World Press Photo, levert de Zilveren Camera ook niet vaak iconische beelden op. Beelden die door het merendeel van de Nederlandse bevolking zelfs jaren later worden herkend als de beelden van een bepaald jaar.

Als tentoonstelling is de Zilveren Camera behoudend. Echter de Zilveren Camera is een fotografieprijs die gaat over wat er in de Nederlandse maatschappij speelt en heeft daardoor voor Nederland een belangrijke functie. Het zet aan het denken en roept jaarlijks discussie en reacties op. Ondanks de vaak veilige keuzes van de jury, draagt de prijs dus toch bij aan het Nederlandse collectieve fotografische geheugen en is het een relevante fototentoonstelling die het bezoeken waard is.