Videokunst in Nederland: deel 1

Introductie | Deel 1

Vanaf haar opkomst in de jaren zestig verhoudt de videokunst zich bijna noodgedwongen tot het apparaat dat ook haar eigen vertoning pas mogelijk maakt: de televisie. In de vijftiger jaren geïntroduceerd, maakte deze huiselijke beeldbuis een revolutionaire groeispurt door naar massamedium nummer één. Veel kunstenaars stonden sceptisch tegenover de ontwikkeling van hetgeen achteraf gezien kan worden als de meest dominante aanstichter van populaire beeldcultuur. Het maken van televisiebeelden was namelijk slechts voorbehouden aan enkelen; een kleine groep van omroepen en studio’s die duizenden mensen thuis op de bank in hun greep hield.

Wim T. Schippers gooit ten overstaan van de wereldpers een flesje Green Spot priklimonade in de zee bij Petten (1962)

Deze kritische verhouding tot televisie vindt in Nederland haar monumentale vorm in de persoon van Wim T. Schippers, die als Fluxuskunstenaar meedraaide in de nationale omroepen en zelf televisieprogramma’s maakte. Met het in 1963 uitgezonden VARA-programma Signalement nam Schippers veel heersende televisieconventies op de hak. Zo goot hij bijvoorbeeld voor de nationale televisie een flesje gazeuselimonade leeg in de Noordzee, en maakte zo van een nietsig gebaar een ware mediagebeurtenis. Toen het op de helft van de jaren zestig eindelijk mogelijk werd ook zélf video-opnamen te maken leek dit een bevrijding, ook al was het voor de amateur – die doorgaans niet bij omroepen over de vloer kwam – vaak moeilijk een substantieel publiek te bereiken.

De vroegste draagbare videocamera’s, Sony’s legendarische Portapaks, stelden in staat om waar dan ook aanzienlijk lange opnamen (zo’n twintig minuten) voorzien van geluid te maken. Anders dan de introductie van de consumentencamera binnen de fotografie bracht de lancering van deze eerste home-videocamera’s aanvankelijk geen al te grote verandering. Traditionele 8mm filmcamera’s voor thuisgebruik waren er namelijk al, en de nieuwe videotechniek veranderde slechts het type opnamemateriaal: van optisch belichte films naar elektronisch beschreven magnetische banden. Met het resultaat was men via de televisie reeds bekend: ietwat schimmige grijze beelden, minder scherp en contrastrijk dan opnames op celluloid, maar vele malen goedkoper en sneller.

Flirten met een nieuw 

Marina Abramovic – Art must be beautiful…

Het gebeurt niet vaak dat een compleet nieuw artistiek medium zijn intrede doet, en als het gebeurt is het vaak nog maar hopen dat het de mogelijkheid krijgt zichzelf op een serieuze wijze te ontwikkelen. Door het werk van de eerste pioniers, en de instituten die al vroeg ontstonden om bestaande expertise te bundelen om kunstwerken te behouden en verzamelen is video als medium in Nederland gelukkig geen eendagsvlieg gebleken. Maar hoe verhoudt video zich tot de voortschrijdende techniek? In rap tempo digitaliseert de beeldproductie en lijkt een vooruitstrevende kunstvorm alweer een reliek uit het verleden. Wat moet je met al die videobanden in een tijd van DVD-spelers? Over deze en andere vragen over de ontwikkeling van Nederlandse videokunst in een tijd waarin de computer en later het internet zijn intrede doet binnenkort meer.