‘Ik maak geen films voor een publiek’

Cox was een paar dagen in Nederland voor de promotie van Innocence en ontving journalisten in zijn bescheiden woning, op vijf minuten lopen van het centraal station Arnhem. Het ouderwetse huisje is volgestopt met stoffige tapijten, goedkoop antiek, en een grote collectie wandklokken, die allemaal op een andere tijd lopen en om de haverklap slaan. Hij repareert ze zelf, een hobby die hij ontdekte na het maken van een film over een klokkenmaker. “Die klokken van 50 jaar oud hebben een heel eenvoudig, solide mechanisme dat altijd doordraait. Dat is ongelofelijk. Tegenwoordig maken ze van die belachelijke elektronische klokken.” Hij rookt pijp, biedt een kop thee met een dropje aan, en spreekt keurig Engels met een vreemd licht-Australisch accent. Nederlands kan hij wel, maar daar moet hij zich erg voor inspannen.
Het huis heeft hij vijf jaar geleden gekocht, en bezoekt hij slechts af en toe. “Ik kom hier wel graag. Niemand weet dat ik hier ben, dus dan laten ze je tenminste met rust.” Cox voert liever een vriendelijk gesprek dan dat hij over zijn werk praat. “Ik houd er niet van om steeds voor mijn films te moeten paraderen.” Bovendien wordt hij vaak verkeerd geciteerd: uitspraken uit een interview werden zelfs ooit gebruikt als communistische propaganda in India, waar hij jarenlang woonde en erg populair is. Ook orakelt hij graag over de teloorgang van de mensheid: op een vraag over Innocence geeft hij een antwoord over de arrogantie van Amerikanen. Toch is Cox geen verbitterde zuurpruim, hij spreekt wijze woorden in een kalme maar vastberaden toon, die je je af doet vragen waarom je nog vragen over zijn films zou moeten stellen.

Hij vloog op 6 mei vanuit Amerika naar Nederland. Hij heeft geen verstand van Nederlandse politiek, maar heeft Pim Fortuyn wel eens op tv gezien. Hij is verbijsterd door de moord die dag. “Zoiets kun je in Amerika wel verwachten, maar hier niet. Hij is ook niet het type om neer te schieten. Van sommige mensen kun je je nog wel voorstellen dat ze omgebracht worden, Bush bijvoorbeeld.”

Van Nederlandse films houdt Cox niet zo. “Ik heb er wel een paar gezien, maar dat was alweer een tijd geleden. Ik vind Nederlandse films altijd wat van zichzelf bewust in het acteren. Het is niet erg natuurlijk. Ik weet niet of dat hier een handelsmerk is, maar ze zijn niet alleen aanwezig op het scherm, ze acteren op het scherm.” Het acteren in televisieseries vindt hij helemaal pathetisch, “totally over the top”. De Nederlandse taal is ook geen filmtaal, vindt hij, het heeft geen muzikale klank. Toch zegt hij er wel eens over te denken hier een film te maken, en blijkt hij van plan te zijn een scenario met Judith Herzberg te schrijven.

Verwacht u dat het publiek hier Innocence zal kunnen waarderen?
Ik kan daar niet zoveel aandacht aan besteden. Dat betekent niet dat het publiek me koud laat, ik geef heel veel om het publiek, maar ik geef om jou als een individu, niet om “het publiek” als zodanig. Ik maak geen films voor een publiek, ik maak films voor mensen. En wanneer mensen geconditioneerd worden om te geloven dat cinema puur vermaak is, dan interesseert mij dat totaal niet. Er zijn op het moment wel veranderingen gaande, ik denk dat mensen hunkeren naar een beetje menselijkheid in films. Ze blijven naar de bioscoop terugkomen, dus ik kan mijn gang blijven gaan. Ik mag niet klagen.

Het is bekend dat het voor u erg moeilijk is om uw films te financieren, maar bent u tevreden met het huidige Australische klimaat voor filmmakers?
Op het moment niet. Er is een globalisering gaande, een globalisering van onmenselijkheid. En met het hele idee van die globalisering richt ik mij op andere plaatsen. In Australië ben ik op het moment weer behoorlijk populair, dus het is niet moeilijk om ondersteuning te krijgen, maar ik probeer zo onafhankelijk mogelijk te blijven door geld uit verschillende plaatsen buiten Australië los te krijgen. Soms is het moeilijker om het geld bij elkaar te krijgen dan om de film te maken. Maar ik werk telkens met een ander systeem. Ik geniet wel van de uitdaging. En bovendien werk ik niet met de gangbare budgetten.

Innocence voelt niet aan als een Australische film, voelt u zich een Australische regisseur?

Nee. Ik voel me niet zozeer verbonden met de Australiërs. Ik probeer alleen een fatsoenlijk mens te zijn. In Amerika zijn ze zo nationalistisch en patriottistisch. Patriottisme is zo alomheersend onder het Amerikaanse volk. Ik ben blij dat ik nergens thuishoor. Want je wordt een potentiële agressor als je trots op je eigen land bent, zeker Amerikanen, het is belachelijk hoe agressief ze zijn. Ze denken dat Amerika het beste land van de wereld is, maar dat is niet zo. Er is helemaal geen beste land van de wereld. Het gaat erom wat je nodig hebt en wie je bent. En bovendien moeten we ophouden op zo’n manier te denken als we ooit vooruitgang willen boeken. Ophouden het leven te imiteren, het leven uit te vinden. De hele wereld is een puinhoop. De mensen zijn waanzinnig.

Bent u zich daarvan bewust wanneer u een film maakt?
Ja, daarom maak ik films over individuen die het moeilijk hebben, die voelen, en zorgzaam zijn. Het zijn altijd mensen die hoe dan ook kleinere of grotere problemen moeten overwinnen. Ze gaan in elk geval over individuen, en niet over helden. Gewoon over mensen als jij en ik. En soms worden de films bizar. Ik hoop dat er genoeg humor inzit om het gaande te houden. Wat vond jij dan van een film als Innocence? Want mensen zeggen dat het een film is voor een volwassen publiek, maar ik vind dat hij voor iedereen geschikt is. We moeten de cinema toch een beetje teruggeven aan de volwassenen. Het is compleet afgestemd op het hier en nu en gericht op mensen tussen de 15 en 20. Dat is 80 procent van het bioscooppubliek, en dat is idioot. Want een film als Innocence zou ook door hele jonge mensen gezien moeten worden. Die hebben het idee dat mensen van zestig gewoon op een lange vakantie zijn en gaan slapen, zonder dat er ooit seks aan te pas komt. Dat is klinkklare nonsens. In Amerika noemden ze dit “the last taboo”. Dat begrijp ik niet, waarom zou het een taboe zijn? Maar de film was daar toch erg succesvol. Het is zelfs de eerste keer dat een van mijn films ook enig commercieel appeal heeft. Het is jammer dat ik mezelf in het begin moest verkopen om het geld te krijgen, anders had ik er een hoop geld aan kunnen verdienen. Maar goed, daar maak ik geen films voor.

Hoe is de casting van de hoofdrolspelers tot stand gekomen?
Ik heb de hele cast altijd al in gedachten wanneer ik het scenario schrijf. Dus ik doe nooit screentests. Ik heb nog nooit iemand een screentest laten doen. En als ik nog een personage nodig heb, ga ik naar de bioscoop en kijk ik naar films om te kijken hoe ze in elkaar zitten. Dat vind ik veel eerlijker tegenover de acteurs, om ze een rol te geven in plaats van ze eerst uit te proberen. Je hebt al een stukje vertrouwen verloren wanneer je iemand een screentest laat doen. Er zijn zo veel geschifte producenten die van de macht screentests genieten en acteurs manipuleren. En sommige acteurs zijn goed in screentests, anderen helemaal niet. Dus ik zie het nut er niet van in. Ik maakte ooit een film met Isabelle Huppert, en ik had haar tegenspeler één keer op het podium gezien. Ik vond hem goed, hoewel ik hem kon niet echt kon beoordelen, en ik gaf hem de rol en het resultaat was fantastisch. Het gaf hem heel veel zelfvertrouwen en vertrouwen in mij. En daar gaat het allemaal om, vertrouwen tussen de zogenaamde regisseur en de acteurs. Dat is erg belangrijk. Bij Innocence had ik trouwens al eerder met de acteurs gewerkt.

Regisseert u de acteurs bij het maken van een film of laat u ze hun eigen gang gaan?
Je kunt niet regisseren. Iedereen denkt dat maar, dat is belachelijk. Ik ben een filmmaker. Ik noem mezelf nooit een regisseur, dat is veel te pretentieus. Hoewel ik wel alles zelf doe. En de acteurs weten meestal veel beter dan jij hoe ze gestalte, vorm en uitdrukking aan je eigen woorden moeten geven. Maar dat bespreken we allemaal van tevoren.
Ik oefen ook nooit. We bespreken het scenario en lezen het door, en dan weet ik genoeg. Dat is het allerbelangrijkste. Ik improviseer meestal op de set om dingen te veranderen en toe te voegen. Ik denk dat je een film tijdens het maken maakt, want je weet nooit wat er kan gebeuren. Je beschrijft een zonnige dag in het scenario en dan blijkt het te regenen, dus je verandert dingen gaandeweg.

De manier waarop Julia Blake zich fysiek voordoet kwam op mij de een of andere manier wat gemaakt over.
Er is veel emotionele kracht in haar rol. En bovendien is ze een keurig nette, welopgevoede vrouw die altijd correct heeft gehandeld. Dus haar ordelijke manier van doen kan misschien een wat onwerkelijke indruk geven, maar uiteindelijk klopt dat wel.

Was u erg betrokken bij de soundtrack?
Ja, dat ben ik altijd, zeker. Doorgaans kan ik de muziek afspelen voordat ik de film maak, het is er niet later aan toegevoegd. Vaak speel ik de muziek voor de acteurs, dat is ook eerlijker tegenover de acteurs. Meestal is het allemaal ingepast voordat ik de film maak. Want muziek is de basis van alle creativiteit. Dat is erg belangrijk, of het nu muziek met woorden is of niet. Ik heb een hele goede componist die de melodie heeft gedaan, dat was een melodie die ik van heel lang geleden kende, een Oost-Europees volksliedje, dat floot ik voor hem en hij maakte er een symfonie van.

Bent u erg tevreden over het resultaat van Innocence?

Je kunt het je niet veroorloven om tevreden te zijn met wat je doet. Als je zegt dat iets geweldig is, heb je geen toekomst. Er is altijd een grote twijfel. Je denkt altijd dat het veel beter kan. Ik ben net klaar met een film over Nijinsky, de grote Russische danser. Ik heb er jaren lang over gedacht die film te maken, het was nogal een moeilijke film om te realiseren. Maar het is de eerste film waarvan ik denk dat ik hem niet beter had kunnen maken. Als ik Innocence vergelijk met de films die ik doorgaans zie, is hij emotioneel geslaagd. Wat we wilden doen komt wel overeen met wat we uiteindelijk bereikt hebben. De film was ook heel gemakkelijk om op te nemen, er waren nooit onenigheden, het was net een vakantie. Meestal is het namelijk een verschrikkelijk proces om een film te maken. Ik heb eerder een film over pater Damiaan gemaakt en dat was zo’n helletocht, zoiets wilde ik nooit meer doen.

Zijn er nieuwe projecten waar u nu aan werkt?
Ik ben altijd met de volgende film bezig, er komt misschien een die A Human Touch heet. Het is een lichtelijk erotische film over aanraken zonder te denken. Het heeft wel wat te maken met Nijinsky, dat was een reis naar het spirituele. Ik wilde nu iets fysieks doen, een reis door het vleselijke naar het heilige, via spirituele ontdekkingen. Het is voor de verandering een lichtelijk erotisch verhaal. Het was erg gemakkelijk om het geld lost te krijgen, omdat Innocence erg succesvol was en omdat de erotiek in het scenario mensen aantrekt. Maar dat ga ik wel veranderen als ik de film opneem, of zelfs daarvoor nog.

Vanwaar de onschuld uit de titel van de film?

Ik denk dat je een beetje onschuld moet bewaren om te kunnen leven. De meeste mensen zijn erg cynisch geworden en drogen helemaal uit, spiritueel, mentaal en lichamelijk, omdat ze hun fundamentele onschuld verloren hebben. Er zullen veel mensen zijn die het hier niet mee eens zijn, omdat ze denken dat ze wijzer worden naarmate ze ouder worden, maar niemand wordt wijzer. De mensheid is een heel dom ras. Dieren zijn veel slimmer dan mensen. Alles wat we door de eeuwen heen gedaan hebben, alles dat we bereikt hebben op het gebied van communicatie heeft ons alleen maar aan de rand van uitsterving gebracht. Het leven is niet gemakkelijker geworden, alleen maar moeilijker.

Cox heeft niet veel op met de westerse cinema, en zeker niet met Hollywood. “De meeste filmmakers zijn hoeren,” beweert hij. “Waar je ook komt, dezelfde blockbusters zijn overal aan de macht. Het is volstrekt belachelijk dat de film, dat prachtige geschenk dat wij hebben, door idioten misbruikt wordt om er een exportproduct van te maken.” Wat vindt hij wel interessant? “De Duitse golf, de Poolse, maar die zijn allemaal al voorbij. De meest interessante films komen nu uit het Oosten en uit het Midden-Oosten. In Taiwan worden hele goede films gemaakt, in Zuid-Korea en Vietnam ook.”

Hij voelt zich als filmmaker nog het meest verbonden met de Iraanse filmmakers. “Het is een heel waardige, sterke, persoonlijke, stijlvolle cinema.” Zijn films hebben vaak hetzelfde uitgangspunt, maar zijn hooguit wat weelderiger. “In al die onderdrukking en duisternis maken ze geweldige films over het leven. Eenvoudige, prachtige verhalen die zoveel aandacht schenken aan de echte essentie van het leven. Het leven bestaat uit details, als je terugdenkt aan je leven zijn het niet de grote dingen waar het om gaat, het zijn de kleine dingen.”