Tijdloos rauw en onvergefelijk zoetsappig

Italië staat weer op de cinematografische kaart door het succes van Matteo Garrone’s Gomorra en Il Divo van Paolo Sorrentino. Beide films geven een zeer pessimistisch beeld van een land dat voor velen nog het imago heeft van het ideale vakantieland. Garrone en Sorrentino zijn echter niet de regisseurs die de toon van het huidige filmklimaat zetten. Zo worden er in Italië, zoals overal ter wereld, ook veel films gemaakt voor een breed en op vermaak belust publiek. Uit de selectie van het NICE-festival is op te maken dat de samenstellers vooral de aandacht willen vestigen op de Italiaanse film in een zo breed mogelijke context.

De selectie van nieuwe films bestaat vooral uit producties van beginnende of nog relatief onbekende regisseurs. Zo is Andrea Molaioli’s La Ragazza del lago te zien. Deze debuutfilm won prijzen op Italiaanse festivals en heeft Toni Servillo (Le Conseguenze dell’amore, Il divo) in de hoofdrol. Daarnaast zijn Mar nero (Federico Bondi), Lascia perdere, Johnny! (Fabrizio Bentivoglio) en Una notte (Toni D’Angelo) te zien.

Voorspelbare komedie

Lezioni di cioccolato

NICE opende vorig jaar met een nieuwe print van Antonioni’s Professione: reporter en Maria Schneider (die ook in die film speelde) was de eregast. Dit jaar is de openingsfilm de zeer teleurstellende, zoetsappige komedie Lezioni di cioccolato van Claudio Cupellini. Lezioni di cioccolato is een schandalig voorspelbare komedie waarin de gladde aannemer Mattia, die gebruik maakt van illegale arbeiders, gedwongen wordt om van rol te wisselen als zijn Egyptische werknemer Kamal verongelukt op de bouwplaats. Vermomd als Egyptenaar moet Mattia Kamals droom om chocoladechef te worden waar gaan maken, door lessen te volgen op een prestigieuze school. De geloofwaardigheid is op dat moment al compleet weggezakt uit het verhaal. Als de knappe Violante Placido (in haar uiterlijk en maniertjes de Italiaanse Audrey Tatou) op het scherm verschijnt, weet de kijker dat een liefdesverhaal met alle misverstanden van dien ook niet uit kan blijven.

De film toont dat commerciële wetmatigheden en genreconventies een rol spelen in de cinema van elk land. Het enige dat deze films nog Italiaans maakt zijn wat toeristenplaatjes van Perugia en een verhaal dat deels gaat over een actueel probleem. Migratie is een controversieel onderwerp in Italië waar rechtse partijen graag provoceren door harde maatregelen aan te kondigen tegen migranten. Deze vijandige houding is tegenstrijdig omdat een groot deel van de Italiaanse economie op goedkope arbeidskrachten draait. De dubbele moraal komt terug in het personage van Mattia die zijn huizen zo goedkoop mogelijk aflevert en zich niet bekommert om zijn werknemers. Helaas wordt dit maatschappijkritische gegeven tenietgedaan door stereotyperingen die van de illegale migranten karikaturen maken in plaats van geloofwaardige karakters.

Van neorealisme naar auteurscinema

Naast eigentijdse cinema worden er tijdens NICE ook oude films vertoond, en dit jaar zijn dat films uit 1959. De films uit dat jaar tonen aan dat Italië ooit de broedplaats was van rauwe en pure cinema en tegelijk ook een groot internationaal publiek kon trekken. Ook was er in 1959 een omslag merkbaar waarbij het neorealisme als stroming werd vervangen door de individuelere auteurcinema van Fellini, Antonioni en Pasolini. Deze regisseurs ontwikkelden een zeer eigen stijl die ze in de jaren zestig zouden uitwerken.

La dolce vita

De bekendste film die op het festival getoond wordt is Fellini’s La dolce vita. De film heeft in de publieke herinnering altijd het imago gehad van een romantische film, en roept vooral mooie plaatjes op van Rome en een sensuele Anita Ekberg, badend in de Trevifontein. Maar wie de film kent weet dat de romantiek maar een dun vernislaagje is dat de zinloosheid van het bestaan probeert te verbergen. Marcello Mastroianni is als journalist nog altijd sterk in een rol die is gemodelleerd naar Franse existentiële helden. Hij flaneert door Via Venneto en pikt roddels op of probeert zich binnen te werken op feesten. Veel actrices die in La dolce Vita spelen zouden de jaren zestig definiëren door hun schoonheid. Zo is er de gereserveerde Anouk Aimée (Un homme et une femme, Lola), maar Nico (de chanteuse waarmee The Velvet Underground zo succesvol samenwerkte) duikt ook op in een kleine rol. De film toont het geleidelijk wegvallen van noodzakelijke illusies en de morele leegte die dat als gevolg heeft. Marcello is een man die niet weet wat hij wil met zijn leven en daardoor meegaat in het oppervlakkige circus van roem en vermaak.

Neorealisme en film noir

Un maledetto imbroglio

NICE toont naast La dolce vita en klassiekers als Rossellini’s Il Generale della Rovere ook films die nu vrijwel vergeten zijn. Een indrukwekkende tijdscapsule is Un maledetto imbroglio die het beste beschreven kan worden als een neorealistisch verslag vermengd met de fatalistische hardheid van een film noir. De krachtige hoofdrol van Pietro Germi (die de film ook regisseerde) doet in zijn no-nonsense-mentaliteit denken aan Amerikaanse noir-helden. De film gaat over een moordzaak die Germi moet onderzoeken. Als inspecteur is hij bepaald niet zachtzinnig of sympathiek, maar eerder intimiderend en agressief. Dat de kijker geleidelijk aan met hem meevoelt, heeft te maken met zijn positie als enige rechtschapen man in een poel des verderfs. Daarnaast is hij een man die instinctief weet hoe zwak mensen zijn. Gaandeweg toont de film dat corruptie en moreel verval overal is. Het Rome van de jaren vijftig is een en al armoe en iedereen probeert op zijn manier te overleven. Germi filmt dit op een vrije en directe wijze die is afgeleid van de onopgesmukte rauwheid van het neorealisme. Wie deze films nu ziet zal inzien dat de benaming Gomorra ook in het verleden van toepassing was op Italië.

Kapò

Een andere verrassende keuze is Gillo Pontecorvo’s Kapò. Een vroege film over de Holocaust van een regisseur die later bekend zou worden met zijn invloedrijke antikoloniale film La battaglia di Algeri. In Kapò speelt de Amerikaanse actrice Susan Strasberg een joods meisje dat wordt gedeporteerd naar een concentratiekamp. Daar besluit ze om Kapò (opzichtster) te worden om te overleven.

NICE biedt dus een breed scala aan films, waarbij vooral de oudere de moeite waard zijn. De selectie van eigentijdse films toont dat het land nog iets te veel schippert tussen rauwe eigenzinnige cinema en geruststellende genrefilms.