De neukmoraal van een sensuele debutante

Sylvia Kristel wist in de rol van Emmanuelle wereldwijd meer dan 300 miljoen kijkers te lokken. Zo’n dertig jaar na dato is de commotie om de film, die onlangs op dvd verscheen, nauwelijks voor te stellen. De film is een lege ontdekkingsreis in vleselijk gebied die alleen interessant is als een barometer van de wisselende seksuele moraal.

Emmanuelle (Just Jaeckin, 1974) is gebaseerd op de schijnbaar autobiografische roman van Emmanuelle Arsan, waarin de seksuele ontdekkingsreis van het gelijknamige personage wordt beschreven. De setting wordt gevormd door de luxueuze onderkomens van het diplomatencorps in Thailand. Emmanuelle vertrekt uit Frankrijk om zich te herenigen met haar man die werkt in de tropen. Terechtgekomen in een verveelde gemeenschap van decadente expats lijkt seks de enige uitvlucht om de exotische sleur te ontvluchten. Sylvia Kristel speelt Emmanuelle als een naïeve en nieuwsgierige jonge vrouw die zich seksueel laat inwijden door een heel scala aan personages. Het is veelzeggend dat de tropen dienen als de plek voor het seksuele spel. Deze sensuele overplaatsing doet denken aan oriëntalistische fascinaties voor de tropen, als een domein waar de seksuele moraal los is en waar westerlingen zich zonder gêne kunnen uitleven.

Seksuele integratie

Regisseur Just Jaeckin wil Emmanuelles sensuele ontdekkingsreis graag tonen als een grensverleggende ontwikkeling, wat nog eens wordt aangedikt door filosofische beslommeringen over de vluchtigheid van genot en het openen van de zintuigen. De seksueel gereserveerde Emmanuelle moet ‘volwassen’ worden. Zonder kritisch te zijn op deze methoden, leert zij dat elke vorm van seksueel contact -of dat nou met een vreemde of met een geliefde is- moet worden toegestaan. Emmanuelle verandert vervolgens in een stijve nymfomane die op aandringen van verschillende personages in het verhaal zich overgeeft aan de vrije liefde.

Het absurde van dit denken is dat het dienst doet als een middel om de fantasieën van de kijker te prikkelen. De lesbische scènes die door de makers werden verkocht als baanbrekend en bevrijdend, zijn voorspelbare mannelijke fantasieën gevangen in soft focus om het voyeurisme nog eens te verbloemen.

Minder aantrekkelijk zijn scènes waarin Emmanuelle zich slaafs onderwerpt aan haar anonieme partners. Het verhaal toont daarin een sadomasochistisch Frans trekje. In De Sades Justine en in Dominique Aury’s Histoire d’ O (tevens door Just Jaeckin verfilmd) is de scheidslijn tussen inwijding en onderwerping ook een belangrijk thema. Emmanuelle beschikt in de figuur van de oudere Mario (Alain Cuny) over een neukfilosoof van de decadente school. Cuny is als Mario de enige persoon die in de film een diepere lading suggereert door zijn spel. Bekend geworden door zijn doortastende en dreigende rollen in Fellini’s La Dolce vita en Louise Malle’s Les Amants, is hij in Emmanuelle des te meer een curieuze verschijning. Opmerkelijk is ook Marika Green die ooit eens debuteerde in Robert Bressons Pickpocket als een engelachtig meisje dat symbool stond voor spirituele redding. In Emmanuelle is daar natuurlijk weinig sprake van, en in de rol van Bee is ze hier Emmanuelle’s vluchtige lesbische love-interest.

Commerciële promiscuiteiten

Emmanuelle is uiteindelijk niet erotisch of pornografisch. Voornamelijk komt dat door de keuze van de makers om geaccepteerde seksuele clichés maar deels te overstijgen of subversief te maken. Emmanuelle is daarmee een burgerlijke film die niets concreets durft te zeggen over liefde of seks. De meeste pornografie doet dat ook niet, maar kiest dan ook voor het expliciet tonen van de daad. In Emmanuelle wordt alles geësthetiseerd op een kitscherige manier die niet expliciet is, en doet denken aan de reclamespots van een duur parfum. Het is in dat opzicht een lege verbeelding van seks, oppervlakkig in zijn kunstmatigheid en commerciële doorzichtigheid.

Vanuit de criteria van de ‘normale’ cinema, waar liefde en erotiek voorzichtiger maar met meer diepgang behandeld worden, is Emmanuelle ook een mislukte film. De slecht gespeelde personages missen dramatische geloofwaardigheid en weten de kijker niet te raken. Het zijn stijve lichamen die zich op commando schikken naar banale seksuele daden, terwijl ze spreken in erotische platitudes.

Wat de recente dvd-uitgave nog wel interessant maakt is de toevoeging van een documentaire over de film. Uit de verschillende interviews is duidelijk te destilleren dat het de makers vooral om het geld te doen was, ook al ging er van alles mis met de productie. Het was het debuut van Just Jaeckin die daarvoor de regisseur was van reclamefilmpjes. Cameraman Richard Suzuki beklaagt zich een paar keer over Jaeckins gebrek aan ervaring. Hilarisch zijn ook de gesprekken met editor Claudine Bouché (die de montage heeft gedaan van de vroege films van François Truffaut). Aan de hand van wat scènes legt ze uit hoe slecht er werd gefilmd en hoe ze het in de montagekamer mocht oplossen van de producenten. Ook beweert ze dat Kristel haar Franse teksten fonetisch uitsprak zonder echt te weten wat ze zei.

Wat ook blijkt uit de verschillende interviews is dat niemand echt geloofde in de film. Het succes kwam daarom als een complete verrassing.
Claudine Bouché weet het goed te verwoorden als ze de aantrekkingskracht van de film toeschrijft aan de burgerlijke middelmatigheid van de film. Het was een seksfilm waar je met je vriendin of vrouw naartoe kon gaan, respectabel gemaakt door Alain Cuny en de ‘mooie’ cinematografie.

In de filmgeschiedenis is Emmanuelle ingehaald door de commerciële pornografie. Een ontwikkeling die de film zelf in werking zette door een sjabloon te creëren voor een hele reeks softcore navolgers. Zo werd het personage uitgemolken voor wat het waard was (er volgden zeven vervolgen en wat tv-varianten). Daarnaast waren er ook veel inhakers die met titels als Emanuelle of Emmanuele uitkwamen en meereden op het succes van de film. Maar de markt verzadigde al snel en door de komst van video werd softcore al snel vervangen door de hardcore porno.

Rest uiteindelijk nog de vraag wat er met Sylvia Kristel is gebeurd. De vrouw die ooit eens miljoenen kijkers naar de bioscoopzaal kon lokken is nu een verarmde actrice als we de recent uitgekomen documentaire Sylvia Kristel: Nu moeten geloven. Op de bijgevoegde documentaire is zij de grote afwezige. Ze deelde niet in de winst van de film, omdat ze een bod op een percentage van de box office had afgewezen. Net als de rest van de crew had zij het succes niet verwacht. Uit een bijgevoegd interview blijkt dat producent Yves Rousset-Rouard en regisseur Just Jaeckin nog wel goed leven van de royalties die de film heeft opgeleverd.

Emmanuelle verscheen bij distributeur Universal.