IDFA 2014: eenzame voetballers, een droomkoppel in het circus en de verwoestende effecten van drones

Rijk en eenzaam

Solo – Out of a Dream
Jos de Putter • Nederland, 2014
6

Welke invloed heeft de documentairemaker op zijn onderwerp? Hoe vergaat het de hoofdpersoon na de opnamen? Hoe verandert zijn leven door de tussenkomst van de filmcamera? Wat was er gebeurdals regisseur en personage elkaar nooit hadden ontmoet? In het geval van voetbalster Leonardo zijn het uiterst relevante vragen. Niemand minder dan Willem van Hanegem zag de documentaire Solo – de wet van de favela die Jos de Putter in 1994 maakte over jonge straatvoetballertjes in Brazilië. Van Hanegem zag iets in een van de hoofdrolspelers, liet Leonardo naar Feyenoord komen, en de rest is voetbalgeschiedenis.

Twintig jaar later bezoekt De Putter het voetballertje van toen opnieuw. Door een blessure kan Leonardo niet spelen voor zijn huidige Hongaarse club. Hij verblijft bij zijn moeder in Brazilië, die haar vechtersmentaliteit uit de favela heeft behouden. Ze begroet haar zoon met ‘Hé nepperd’ en zal ook de rest van het bezoek niets aardigs te berde brengen. Eenzaam in haar luxe villa lijkt ze het levende bewijs dat geld niet gelukkig maakt. Leonardo en zijn moeder maken elkaar over en weer verwijten en lijden beiden zichtbaar onder de situatie. De Putter stelt niet te veel vragen, maar registreert slechts, met name als Leonardo vrienden van vroeger bezoekt. Dat is jammer, want daardoor blijven veel ontmoetingen aan de oppervlakte steken.

Wel effectief is de mix van beelden uit Solo- de wet van de favela met opnames van nu. De onroerende snelle jongetjes zijn opgegroeid tot grote, gespierde mannen. Nog steeds hebben de achterblijvers geen nagel om hun kont te krabben. Leonardo stelt verbaasd vast dat zijn beste vriend van weleer de dvd van de eerste docu nog steeds niet heeft gezien en realiseert zich dan dat Anselmo geen dvd-speler kan betalen. Gééf hem er eentje, zou je hem willen toeroepen. Hetzelfde geldt overigens voor de jonge Jos de Putter, die in 1994 filmde hoe Anselmo’s voetbalcarrière in de knop werd gebroken omdat hij geen buskaartje naar de voetbalkeuring kon kopen. Voor de film leverde het een mooi dramatisch moment op, maar hoe had Anselmo’s leven eruit gezien als de regisseur op dat moment had besloten om hem zelf het geld voor de busrit te geven? Zou De Putter reageren door te zeggen dat hij zich niet mengt in de zaken van zijn personages, dan is dat in dit geval extra betwistbaar. Alleen al door er te zijn, veranderde hij immers alles.

Een circussprookje

The Circus Dynasty
Anders Riis Hansen • Denemarken, 2014
8

De vraag hoeveel invloed een documentairemaker heeft op het onderwerp van zijn documentaire, is ook van belang bij The Circus Dynasty, over twee beroemde circusfamilies. De familie Berdino is de grootste circusfamilie van Europa, de familie Casselly de meest bekroonde. De families treden al jaren samen op. Patrick Berdino en Merrylu Cassely, in het circus opgegroeid, vormen een onverslaanbaar acrobatenduo. Patrick zal het circus van zijn opa erven. Wat iedereen hoopt, gebeurt: Patrick en Merrylu worden verliefd. De toekomst van de circusdynastie is veiliggesteld.

The Circus Dynasty is alleen al vermakelijk omdat de film het leven van een circusartiest blootlegt: het geploeter, de blessures, het eeuwige glimlachen, maar ook de hechte familiebanden en de romantiek van een jeugd tussen de olifanten. Met de opbloeiende liefde tussen Patrick en Merrylu lijkt er niets meer mis te kunnen gaan voor de families. Maar, en daar zit de crux, dat maakt de eerste driekwart van The Circus Dynasty wat gezapig. Een film heeft drama nodig. Voor regisseur Anders Riis Hansen is het een godsgeschenk dat de relatie stukloopt. Opeens is er spanning: zullen Patrick en Merrylu weer bij elkaar komen? Beiden zijn koppig. Geen idee of het waar is, maar het zou zomaar kunnen dat de aanwezigheid van de camera eraan bijdraagt dat ze niet willen toegeven. De eerste stap zetten in de intimiteit van een woonwagen is anders dan als eerste je ongelijk toegeven in het openbaar. En als er iemand zich bewust is van de ogen van het publiek, dan is het een circusartiest.

Ook drones doden onschuldigen
Drone
Tonje Hessen Schei • Noorwegen/ Denemarken, 2014
8

Het klinkt zo mooi: wapens die hun doelwit zo specifiek kunnen selecteren, dat er geen andere slachtoffers vallen. De militair die een drone bestuurt, bevindt zich ver weg op een Amerikaanse legerbasis. Het doelwit is een terrorist in Pakistan, een schim op het scherm. Je kunt bijna niet anders dan bewondering hebben voor de gratie van de kleine onbemande vliegtuigen en het wonder dat de techniek zo’n precisie-aanval mogelijk maakt. Geen vuile bommen meer, geen burgerslachtoffers en geen getraumatiseerde soldaten. Als president Obama nog geen Nobelprijs voor de Vrede op zijn nachtkastje had staan, zou hij hem moeten krijgen.

Natuurlijk is de werkelijkheid anders. Niet voor niets wordt Drone aangekondigd als een ‘J’accuse’ van de Noorse regisseur Tonje Hessen Schei. Ze laat slachtoffers, daders en drone-experts aan het woord over het wapen dat in het afgelopen decennium de grootste verandering in oorlogsvoering heeft veroorzaakt. De interviews maken duidelijk dat drone-aanvallen voornamelijk heel veel slachtoffers maken waarvan Amerika helemaal niet weet of het om burgers gaat, omdat de doelwittenüberhaupt onbekend zijn. Doordat de opdrachtgever van drone-aanvallen de CIA is, hoeft er geen verantwoording overteworden afgelegd. Hessen Schei weet overtuigend aan te tonen dat deze gang van zaken een grove schending van de mensenrechten is.

Drone is een visueel en auditief overrompelende ervaring. Hessen Schei weet hoe ze middelen uit de entertainmentindustrie in moet zetten om haar boodschap kracht bij te zetten. Het meest shockerend is misschien wel dat haar protagonisten dat ook weten: het Amerikaanse leger brengt videogames uit die jonge mannen alvast voorbereidt op een leven achter de knoppen. Toekomstige drone-bestuurders worden gerecruteerd op een gaming-event voor pukkelige jongetjes. Zoals een cynische droneproducent opmerkt: er zijn altijd genoeg jonge jongens voorhanden die dingen kapot willen maken. Niet alleen in de Verenigde Staten, maar wereldwijd, zou je eraan toe kunnen voegen. Inmiddels hebben 87 landen drones, waaronder China en Iran. Volgens Drone is het een kwestie van tijd voor deze landen ook zomaar potentiële vijanden op straat elimineren.