Een festival voor films over kunst

DOKU.ARTS, dat tussen 4 en 8 juni plaatsvindt in het Filmmuseum, is een initiatief van de nieuwe directeur van het museum Sandra den Hamer, in samenwerking met het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties. Tijdens het festival staan documentaires over kunstenaars centraal die anders en elders onvoldoende aan bod komen.

De brede selectie omvat alle disciplines: er zijn documentaires over muziek, literatuur, beeldende kunst en natuurlijk film. Festivalleider Andreas Lewin, die DOKU.ARTS in 2006 oprichtte, wil met name de variëteit en verbeeldingskracht die het documentairegenre rijk is benadrukken. Van de oude en nieuwe producties zijn de meeste nooit eerder in Nederland vertoond. De documentairemakers zijn tijdens het festival aanwezig zodat het publiek na afloop van de voorstellingen vragen kan stellen. De kunstenaarsportretten, filmessays, eerbetonen en zelfs producties die nog ‘in progress‘ zijn, zijn geen onderdeel van een competitie (zoals bij andere festivals vaak het geval is). DOKU.ARTS wil vooral de inspiratie van kunstenaars en de veelal eigenzinnige weg die het scheppingsproces eigen is, aan het grote publiek laten zien.

Nieuw simplisme

Music is a Monster
(Jytte Rex • Denemarken, 2007)

De Deens componist Pelle Gudmundsen-Holmgreen (1932) is een van de meest toonaangevende moderne componisten in Denemarken. Tot zijn veelomvattende oeuvre behoren orkestrale werken, kamermuziek, koormuziek en werken voor solo-instrumenten. Hij is geboren in het interbellum in een familie van schilders en beeldhouwers, en richtte zich pas later op de muziek. Vanaf de jaren zestig maakt hij deel uit van een groep componisten die zich sterk maken voor een ‘nieuw simplisme’.

Jytte Rex (1942) maakte van hem een portret waarin de levendige persoonlijkheid van Holmgreen en zijn werk centraal staan. Holmgreens geniale geluidsimitaties van dieren, zijn groteske humor en de dansdemonstraties in huis, het zijn allemaal illustraties van zijn muzikale overtuigingen en gedrevenheid. De documentaire geeft niet alleen een fascinerende inkijk in de wereld die hem inspireert maar gaat ook in op Holmgreens irritaties en frustraties. Waarom muziek de mens achter de componist kan veranderen in een monster en wat het betekent om een hedendaagse componist te zijn. De film is vooral interessant omdat de dilemma’s waarmee de muzikale meester worstelt vol fantasie en kleur in zijn alledaagse privé-wereld zijn uitgewerkt.

Enfant terrible

Maurice Pialat, l’amour existe
(Jean-Pierre Devillers & Anne-Marie Faux • Frankrijk 2007)

De buitenstaander en ‘enfant terrible’ van de Franse cinema Maurice Pialat (1925-2003) kijkt terug op zijn bewogen carrière binnen de Franse filmindustrie. L’amour existe is een ingenieuze compilatie vol televisie-interviews, foto’s uit Pialats jeugd, schilderijen van zijn hand en scènes uit eigen en andere films die Pialat beïnvloed hebben. Zo schetst hij postuum zijn eigen zelfportret en ontstaat een waarachtig beeld van een man die voor alles een afkeer had van het onechte. Pialat vergat nooit waar hij vandaan kwam, wie hij was en wat hij wilde.

Met zijn visie en aanpak wist hij acteurs tot onvergetelijke prestaties te brengen. De te korte fragmenten uit zijn films – o.a. Loulou, Van Gogh en Sous le soleil de Satan, waarin hijzelf ook acteert – laten dat onomwonden zien. Het doet verlangen naar een retrospectief met alle films van deze grijze gigant. Voor Sous le soleil de Satan won Pialat in 1987 een Gouden Palm, tot groot ongenoegen van het publiek dat hem uitjoelde. Hij reageerde hierop slechts met de opmerking “Ik hou ook niet van jullie”. Dit illustreert niet alleen zijn positie in de filmhistorie maar tekent ook zijn persoonlijkheid: compromisloos, kinderlijk en kwetsbaar. Een rots van een man voor wie ruzie een eeuwige bondgenoot was. Geproduceerd door zijn vrouw Sylvie Pialat is L’amour existe dan ook vooral een eerbetoon aan zijn intrigerende persoonlijkheid.

Publiciteitsschuwe Brit

The Graham Greene Trilogy
(Donald Sturrock • Groot-Brittannië 1993)

De geheime wereld van de schrijver Graham Greene passeert uitgebreid de revue in deze trilogie over het leven van de schrijver. Aan bod komen zijn vroege carrière, zijn bekering tot het katholicisme, zijn ongelukkige huwelijk en zijn fascinatie met spionage. Het bewogen leven van de schrijver die het liefst als buitenstaander naar binnen keek wordt afgewisseld met commentaar van tijdgenoten als John le Carré, Anthony Burgess, ex-hoofd van de Secret Service Kim Philby, en Greene’s geliefden. Zijn weduwe Vivien en geheimzinnige metgezellin Yvonne Cloetta praten openhartig over de voor de buitenwereld mysterieuze en publiciteitsschuwe Brit die lang teruggetrokken leefde op het Franse Antibes.

Deze lange documentaire, die is geproduceerd na zijn overlijden (1991), onderzoekt vooral het leven en werk van de schrijver in het licht van zijn fascinaties voor de zelfkant van het leven, waar seks, disloyaliteit en het kwade de boventoon voeren. Zo wordt Greene’s gecompliceerde persoonlijkheid langzaam ontrafeld, en krijgen met name zijn eigen gevecht tegen de verveling en afkeer van het establishment een persoonlijke context en een plek in de tijd.

Profeet

Bob Marley – Exodus ’77
(Anthony Wall • Groot-Brittannië 2007)

Op 3 december 1976 raakt muzikant Bob Marley gewond aan zijn arm en buik na een moordaanslag, en vlucht daarop naar Londen. Het zou een keerpunt in zijn leven en een doorbraak in zijn carrière zijn. In Londen nam hij dat jaar zijn belangrijkste album Exodus op en liet de wereld zo kennis maken met reggaemuziek en de Rastafaria boodschap. Op het legendarisch geworden ‘Rainbow concert’ diezelfde zomer veranderde zijn status als muzikant in die van een profeet.

Exodus ’77 is een briljante, politiek getinte film over Marley’s impact op de wereld. Met de nummers van zijn LP als leidraad vliegen de belangrijkste gebeurtenissen uit 1977 voorbij en herleven de teksten van Marley. De montage van het archiefmateriaal, de beelden van Marley, het commentaar van fans, vrienden en collega’s, alles is vol intimiteit en tegelijk beschouwend. Want in een wereld die toen nog grotendeels werd bepaald door de koude oorlog gaven Marley’s vrijheidslievende boodschap en zijn verzet zeker hoop aan velen. Anthony Wall, de maker van deze ongewone muziekdocumentaire, is al sinds dertig jaar regisseur/producer bij de BBC-documentairereeks Arena. Sinds 1985 won het programma onder zijn leiding vele prijzen, en verkreeg wereldwijd prestige.

Vijftig jaar dansen

Sally Gross – The Pleasure of Stillness
(Albert Maysles, Kristen Nutile • USA 2007)

Een portret van de Avant-garde danseres en choreografe Sally Gross, door Direct Cinema-pionier Albert Maysles. De danseres op leeftijd, ze is inmiddels over de zeventig, is na meer dan vijftig jaar dansen nog steeds actief. We zien hoe Gross werkt aan haar jaarlijkse voorstelling in New York City. De creatie van haar stuk The Pleasure of Stillness wordt afgewisseld met een terugblik op haar carrière. Ze wordt gezien als een van de grondleggers van de postmoderne dans. Veel van het werk van Sally Gross is gebaseerd op improvisatie en met name haar solo-stukken zijn autobiografisch. Geheel in de stijl van de Direct Cinema ontvouwt de choreografie zich, langzaam en met veel ‘body awareness‘ komt Gross tot de uiteindelijke voorstelling. Haar kracht als choreograaf — beweging kan bij haar ook een stil beeld zijn — spreekt er duidelijk uit.

Maskerade

The Other Graham Greene
(Nigel Finch • Groot-Brittannië 1989)

Op een naam berust geen copyright en dat heeft 25 jaar geleid tot een van de grootste mysteries rondom de schuwe schrijver Graham Greene. Een oplichter die zich uitgaf voor Greene opende in zijn naam hotels, speelde een potje tennis met de high society in Zuid-Frankrijk, en vond in India overal een gastvrij onthaal. Nigel Finch (1949-1995) gaat in deze hilarische documentaire op zoek naar de andere Greene om hem te ontmaskeren. Hij verzocht de schrijver mee te werken en deze raakte zo door het idee voor de film gefascineerd dat hij regisseur Nigel Finch voorzag van materiaal en uiteindelijk als verteller te horen is.

De gangen van de ‘ander’ zijn verweven met de biografie van de schrijver zelf, die door Greene’s speurende biograaf Norman Shelly achterhaald en op waarheid gecontroleerd worden. Gewapend met een dik manuscript lijkt hij zo uit een satire te zijn gestapt. Het duurt dan ook niet lang voordat de twijfel toeslaat en je je als kijker het nodige afvraagt. Misschien is die ‘ander’ wel een lokaas bedacht door Greene zelf om iedereen te misleiden. Finch werkt de hele maskerade op een originele, dubbelzinnige en humoristische manier uit. Feit en fictie zijn daarbij moeilijk te onderscheiden, maar dat er meerdere Greene’s zijn, blijkt onvermijdelijk.