Het einde van de eendimensionale man / vrouw

Capote

Want in Hollywood of het open Nederland klinkt zelden een kritisch “hé wacht eens even!”. We zijn zo druk met consumeren en het kijken naar tolerantie, dat we vergeten dat de fundamenten van onze maatschappij vooral heteroseksueel zijn. Sinds jaar en dag wordt seksualiteit bekeken met ons geslachtsdeel in de hand. Daarnaast heerst het idee dat we met uiterlijk gesleutel innerlijk wat winnen. Zonder correcties of attributen kun je jezelf bijna niet meer liefhebben, lijkt het. Dat terwijl iedereen weet hoe moeilijk en ingewikkeld het is om een eigen smaak en identiteit te ontwikkelen – ook op het seksuele vlak. Die toenemende intolerantie tegenover onszelf staat vaak haaks op de in het openbaar beleden tolerantie tegenover de ander. Is die nieuwe openheid in Hollywood een doorbraak of schone schijn?

Homo’s gespeeld door hetero’s

Brokeback Mountain

Ondanks alle lof en meerdere Oscars voor Brokeback Mountain en Transamerica is er in deze films duidelijk sprake van stereotypering. Het onderwerp mag dan misschien minder conformistisch zijn dan we van oudsher kennen uit Hollywood, maar de maat wordt toch nog steeds genomen vanuit een heteroperspectief. Brokeback Mountain bijvoorbeeld kaart wel de liefde van twee cowboys aan, maar dat gebeurt met twee heteroacteurs. Zijn er in Hollywood geen gayacteurs die acceptabel zijn in een romantische hoofdrol? Accepteert het publiek geen acteurs die buiten het witte doek ook met iemand van hetzelfde geslacht naar huis gaan? Is het toeval dat de cowboys Gyllenhaal en Ledger hun homo-identiteit in de film daarbuiten universeel noemen? De film is zodoende vooral een liefdesdrama waarin twee vrienden gedwongen zijn zich te conformeren aan de heersende heterostandaard, en samen geen man & man kunnen zijn. Typerend is ook dat beide acteurs over hun liefdesscènes zeiden: “Let’s get the love scenes over as fast as we can, let’s get to the important stuff.” Ook lijkt het niet toevallig dat de acteurs bij ieder mediaoptreden geflankeerd worden door hun sexy verloofdes.

Het homo-zijn mag dan meer mainstream lijken, voor de amusementsindustrie en de acteurs mag het blijkbaar niet buiten de grenzen van het voor hetero’s acceptabele vallen. Om het niet te schokkend te maken is Brokeback Mountain niet al te homo-realistisch, voor nog meer zekerheid is de film gesitueerd in het verleden, en tot slot is er geen happy ending. De industrie lijkt vooral voorzichtig en gekleurd met de heterogedachte dat homo’s geen monogamie kennen, relaties bijgevolg gedoemd zijn te mislukken, en homoseks vooral tot ziektes leidt.

Piemel eerst aangeplakt, daarna afgehakt

Transamerica

Ingewikkelder wordt het bij een film als Transamerica. Hoe verwarrend kan het zijn wanneer Felicity Huffman, uit de populaire serie Desperate Housewives, als de transseksuele Bree een man speelt die aan de vooravond van een geslachtsoperatie van man naar vrouw staat. Hier leidt het motto “You don’t have to be one to play one” tot nog een hogere graad van misleiding en verwarring. Want waarom is er niemand op het idee gekomen dat er ook van vrouw naar man operaties bestaan? Is het idee dat ook vrouwen zich niet thuis kunnen voelen in hun eigen lichaam iets wat de openbaarheid nog niet verdraagt?

Of ligt het misschien aan de (alweer) universele strekking van deze road-movie, die volgens regisseur/schrijver Duncan Tucker vooral over opgroeien en familie gaat? Een onderwerp dat nog niet zo lang geleden exclusief aan hetero’s was voorbehouden. In Transamerica wordt Bree’s zoon Toby dan ook niet voor niets gepresenteerd als een ongelukje uit een ver verleden. Daarmee lijkt Toby het snufje extravaganza waaraan het onbekende van Bree wordt afgemeten. Natuurlijk is het goed dat transseksualiteit uit de taboesfeer wordt gehaald, maar Huffman wordt eerst een piemel aangemeten om hem daarna operatief weer af te hakken. Hollywood gaat er blijkbaar van uit dat het publiek zich makkelijker identificeert met een man die vrouw wordt. Het taboe op de vrouw die man wordt blijft keurig intact. Transamerica is amusant lichtzinnig, vol zwarte humor en gaat serieus om met de relatieperikelen tussen de moeder / vader Bree en zoon Toby. Maar je kunt je tegelijk ook afvragen of het transseksualiteit niet nodeloos ingewikkeld maakt. Ook Transamerica is een film die uiteindelijk onvoldoende uitlegt en eerder marginaliseert dan normaliseert.

Meer dan mannetjes en vrouwtjes

De filmindustrie en de media (maar wij consumenten misschien ook) gaan, ondanks de op het eerste gezicht taboedoorbrekende thematiek, nog steeds gebukt onder de last van de heteropolariteit. Het mannelijke en het vrouwelijke zijn de enige bekende polen, ook al aanvaarden we andere seksuele geaardheid en emanciperen we in onze mannelijk- en vrouwelijkheid. De natuur zelf levert al eeuwen niet alleen maar mannetjes en vrouwtjes. Het midden van de meetlat wordt als interseksueel gedefinieerd: mensen met van nature kenmerken van beide seksen. Interseksualiteit is een biologisch gegeven dat zich in de Verenigde Staten bij een op de tweeduizend kinderen openbaart.

Helaas is de stigmatisering van interseksualiteit zowel medisch als sociaal; zelfs nu wordt het nog vaak gezien als een biologische rariteit. Kinderen die als interseksueel worden geboren en moeilijk als man of vrouw te definiëren zijn, worden nog te vaak op verzoek van de ouders medisch aangepast en in een volkomen biologische man of vrouw veranderd. Waarom eigenlijk?

Gelukkig hanteren steeds meer mensen andere maatstaven. Seksualiteit mag dan een uiting van geslacht zijn, het wordt steeds minder alleen biologisch bepaald. Steeds vaker wordt er van een derde sekse gesproken: in de eerste plaats mens en niet langer lichamelijk of sociaal gebonden aan sekse. Het accepteren van een derde sekse geeft ruimte aan persoonlijke beleving en identiteit; het scala aan variaties tussen de polen wordt zo een persoonlijke keuzevrijheid.

Want zowel biologisch als sociaal hoeven we minder aan ons geslacht te kleven dan we denken, en zeker voor hetero’s zou dat wel eens een zegening kunnen zijn. Tenslotte is de generatie opgegroeid in de jaren zeventig het (doorgeschoten?) product van verregaande emancipatie. In ons dagelijks leven moeten we de grenzen van mannelijk en vrouwelijk steeds weer bijstellen; zowel in relaties, als op het werk en in de samenleving. Het is aan elk van ons om “ja” of “nee” te zeggen. Ik ben vrouw, maar hoe mannelijk ben ik van binnen? Ik ben man, maar hoe vrouwelijk ben ik daarbij?

De derde sekse: non-conformistisch tegen wil en dank

Breakfast on Pluto

Hollywood heeft de deur op een kier gezet, maar of dat leidt tot verdere openheid en of die reikt tot aan de derde sekse, blijft de vraag. Daarom nog een mooie tip voor alle optimisten. Wie hoopvol uitkijkt en verlangt naar het einde van de eendimensionale man / vrouw moet beslist de bijzondere film Breakfast on Pluto gaan zien, naar het boek van Pat Mcabe. Zelden is een romanfiguur zo overtuigend en gelaagd verbeeld; je verwacht en hoopt zelfs hoofdfiguur Patrick/Patricia “Kitten” in je eigen straat tegen te komen. Ze is het rolmodel van de derde sekse: non-conformiste tegen wil en dank, want Kitten kan niets anders dan zichzelf zijn.
Breakfast on Pluto is een fel realistisch sprookje gesitueerd in de jaren zeventig (Glamrock meets gaybasher Brian Ferry), maar druipend van een grimmige actualiteit. Wees erop voorbereid; na het zien van deze film wil je zelf naar Pluto – maar houd wel rekening met ernstige drukte, want straks wil iedereen daar een beschuitje eten.