IDFA 2007

deel 1 | deel 2 | deel 3

30 november

Een nostalgische cruise

Up The Yangtze – Joris Ivens Competitie
(Yung Chang • 2007)

Op zoek naar het China van zijn grootvader neemt de Canadees-Chinese Yung Chang de vooruitgang van China onder de loep. Met de rivier de Yangtze als levensader en navigator volgt hij twee nieuw aangemonsterde werknemers op een luxecruise die worden klaargestoomd voor de toeristenbranche. De populaire cruises zijn misschien wel de laatste kans om nog iets van de mystiek te zien rond de oevers van de Yangtze, voordat die onder water verdwijnen. Door de bouw van de Drieklovendam zal de rivier zo hoog stijgen dat twee miljoen mensen gedwongen moeten verhuizen. Terwijl de toeristen op het cruiseschip worden vermaakt is het leven benedendeks en aan de oever van een heel andere orde. Jerry Chen heeft de smaak van dollars al snel te pakken, maar Cindy Yu kan moeilijk meekomen. Ze maakt zich zorgen over haar ouders die zich aan de oever klaarmaken voor een gedwongen verhuizing. Van hun schamele stukje land zal weldra niets meer te zien zijn. Wat begint als een visuele meditatie verandert snel in een beschouwing over de menselijke vooruitgang. Changs kracht is dat hij die gekozen stijl en cameravoering vasthoudt, ook als hij de menselijke kant van het verhaal verteld. De gekozen metafoor en de onvermijdelijke lelijkheid maken je als kijker vooral klein en nietig (Antoinette van Oort).

Eenzijdige zoektocht

Wild Blue Yonder – First Appearance
(Celia Maysles • 2007)

Twintig jaar na de dood van David Maysles (1987) treedt Celia Maysles in de voetsporen van haar vader. De broers Albert en David worden wereldwijd gezien als grondleggers van de Amerikaanse ‘direct cinema’. Zonder script, set of regie waren de broers de eersten die het drama voor het oog van de camera ontvouwden. Films als Grey Gardens (1976), Salesman (1968) en Gimme Shelter (1970) zijn inmiddels legendarisch. Maar voor Celia is de man achter de camera een mysterie. Niet lang na Davids overlijden raakten Celia’s moeder en haar oom Albert verwikkeld in een onverkwikkelijke strijd over de intellectuele erfenis en werd het contact verbroken. De inmiddels volwassen Celia probeert de waarheid omtrent haar vader en zijn laatste project te achterhalen. In dit egodocument doet ze verslag van haar ontdekkingen en frustraties. De tegenwerking van haar oom Albert (die geen materiaal wil afstaan) maakt dat Celia – die toch wil doorzetten – veelvuldig zelf in beeld is. Het resultaat is een ontdekkingstocht die een eenzijdig beeld geeft van wat er onder de oppervlakte in de relatie tussen de beroemde broers speelde. Celia spaart zichzelf niet, en haar emoties komen open en bloot boven tafel in gesprekken met haar therapeut. Haar methode en directheid zijn herkenbaar en dwingen respect af, maar het wordt een hopeloze tocht in de privé-sfeer (Antoinette van Oort).

29 november

Belerend toontje bij verbluffend mooie natuurbeelden

Earth – Reflecting Images: Panorama
(Alastair Fothergill, Mark Linfield, 2007)

In een duizelingwekkende tocht langs de continenten, van de Noordpool naar Antartica, brengen documentairemakers Alastair Fothergill en Mark Linfield een grote verscheidenheid aan landschappen en diersoorten in beeld. Het thema van de film is migratie. Met het verstrijken van de seizoenen maken miljoenen dieren ellenlange reizen, op zoek naar voedsel en bescherming. De makers volgen o.a. een ijsberenfamilie, een kudde olifanten, twee bultrugwalvissen en een vogeltrek over de Himalaya. Ze laten de kijker stil staan bij de pracht en de diversiteit van de natuur en de overlevingsdrang van de dieren. Kleine ijsbeertjes en jonge olifanten wekken vertedering op, een aanval van een tijger op een antilope zorgt voor spanning en het baltsgedrag van de paradijsvogels wekt hilariteit op in de bioscoop. Tot zover niets nieuws in het genre.

De shots zijn vaak ongelooflijk mooi. Zozeer zelfs dat je ervan baalt als ze snijden naar het volgende beeld, dat echter ook weer van een verbluffende schoonheid blijkt te zijn. De aanzwellende violen zijn soms net iets teveel van het goede. Ook de voice-over is weinig subtiel. Als we niet heel snel in actie komen, maken we het leven van deze dieren onmogelijk en zullen we onherroepelijk veel van deze prachtige landschappen verliezen, zo wordt keer op keer uitgelegd. Een boodschap waar weinigen bezwaar tegen zullen maken, maar de belerende toon ligt wat zwaar op de maag (Marjolein van Trigt).

Charmante strijder voor de vrede

Jimmy Carter Man from Plains – Reflecting Images: Masters
(Jonathan Demme, 2007)

De voormalige Amerikaanse president en Nobelprijswinnaar Jimmy Carter is inmiddels 82, maar hij denkt er nog niet over om het rustiger aan te doen. Zijn nieuwste boek, Palestine: Peace not Apartheid, zorgt voor grote opschudding in de Verenigde Staten, met name vanwege de titel. Filmmaker Jonathan Demme volgt de energieke Carter op zijn promotietour. Keer op keer moet hij uitleggen waarom hij voor de controversiële titel gekozen heeft en of hij werkelijk de antisemiet is waarvoor sommigen hem houden. Uit de film blijkt vooral hoe slecht de gemiddelde Amerikaan op de hoogte is van het conflict in de bezette gebieden en hoe gekleurd de berichtgeving van de media er is. Carter is onvermoeibaar, ook als zijn tegenstanders het boek niet eens gelezen blijken te hebben. Het is fijn dat de film hem uitgebreid de kans geeft om zijn standpunt uit de doeken te doen en dat er nauwelijks geknipt wordt in zijn soms lange redevoeringen. Minder fijn is de totale lengte van de film. Dat Carter zo’n uitgebreide tournee maakt, wil nog niet zeggen dat alle onderdelen van zijn programma ook in beeld moeten komen. Het camerawerk is soms beroerd, vooral als er statische beelden worden gefilmd met een hand-held camera. Ook jammer is dat de scènes waarin Carter in de auto tegen de interviewer praat begeleid worden door opdringerige muziek, waardoor zijn toch al niet luide stem soms moeilijk te verstaan is. Desondanks komt hij in de documentaire wel goed tot zijn recht. De charmante strijder voor de vrede laat een onuitwisbare indruk achter, al is het soms meer ondanks dan dankzij de documentairemaker (Marjolein van Trigt).

Populaire dictator

The Putin System – Reflecting Images: Panorama
(Jean Michel Carré, Jill Emery, 2007)

“Wie is die man?” dachten de meeste Russen toen Vladimir Poetin in 1999 als presidentskandidaat werd gepresenteerd. In the Putin System onderzoeken Jean Michael Carré en Jill Emery hoe de voormalige onbeduidende KGB-agent kon uitgroeien tot een van de machtigste mensen ter wereld. Poetin blijkt in zijn hele carrière precies op de juiste tijd op de juiste plek te zitten. Met groot strategisch inzicht en met behulp van het gebruik van zijn KGB-training weet hij telkens weer de mensen om hem heen te verleiden om hem naar voren te schuiven, tot hij door de oligarchen van Rusland aan zijn presidentszetel wordt geholpen. De oligarchen menen met het onopvallende mannetje een marionet in handen te hebben, maar al snel ontwikkelt Poetin zich tot een op de Stalinistische leest geschoolde leider die geen tegenspraak duldt. Tegenstanders worden opgepakt wegens fraude, journalisten worden (mond-)dood gemaakt. Naar de buitenwereld presenteert Poetin zich als een Westerse, liberale politicus. De Europese leiders lopen dan ook met hem weg, niet in de laatste plaats vanwege de enorme olieschatten waarover hij beschikt.

The Putin System laat op onthutsende wijze zien hoe Poetin zijn macht misbruikt om de controle op de wereld te verstevigen. Van de oorlog in Tsjetsjenië en de gijzeling van een school in Beslan, tot de moord op journaliste Anna Polikovskaya. Alle recente drama’s uit de Russische geschiedenis komen voorbij. Ze bevestigen wat menigeen al heeft gezegd, maar wat niet eerder zo structureel uiteen was gezet in een documentaire: dat Poetin een ouderwetse dictator is, die regeert met behulp van een geheime dienst die rechtstreeks is afgeleid van de KGB. Hij is echter wel een dictator met een moderne, mediagenieke charme, weinig tegenstand uit het Westen en – angstaanjagender nog – een uitzonderlijke hoge populariteit onder de Russische bevolking (Marjolein van Trigt).

24 november

Oogstrelend geneuzel

Desert – Who is the man? – Joris Ivens Competitie
(Felix Tissi • 2007)

Al eeuwenlang wordt de mens aangetrokken tot de woestijn. Voor velen is het de ultieme plek om zichzelf te leren kennen. Het desolate landschap benadrukt de nietigheid van de mens en, wie weet, de aanwezigheid van iets dat groter en tijdlozer is.

Regisseur Felix Tissi heeft de ambitieuze taak op zich genomen om te onderzoeken wat de mens in de woestijn te zoeken heeft. De film schakelt tussen wetenschappers in Peru, een eenzame vrouw die verschrikkelijk misselijkmakende handheld beelden van haar trektocht door de woestijn maakt, de godsdienstfanaat in de V.S. die een berg ter ere van God beschildert en een stel andere verschoppelingen en buitenstaanders die de woestijn intrekken op zoek naar iets groters dan zijzelf. De overeenkomst tussen de geportretteerden is dat ze Westers zijn; kennelijk vallen de oorspronkelijke woestijnbewoners niet onder ’the man’ die Tissi onderzoekt. Ondanks de pretentieuze titel is Desert – who is the man? niet meer dan een verzameling oogstrelende panorama’s met wat vervelend geneuzel op de voice-over. De keuze van de regisseur om ieder portret af te sluiten met een in zwart-wit gefilmd en vertraagd afgespeeld beeld van zijn personages, wekt irritatie. Daarentegen zijn de opnames van het Burning Man Festival in de V.S. adembenemend, al geven ze op geen enkele manier antwoord op de vragen die Tissi met zijn documentaire oproept. (Marjolein van Trigt)

Gefragmenteerde familieproblemen

Must Read After My Death – Reflecting Images: Panorama
(Morgan Dews • 2007)

Allis Dews liet na haar dood een enorm archief aan homevideo’s en audio-opnames na. Haar kleinzoon Morgan Dews verwerkte ze tot een documentaire. Uit de opnames blijkt al snel hoe getroebleerd de familie Dews is, maar hoe dat komt blijft grotendeels onduidelijk. Dews geeft geen commentaar bij de fragmenten, waardoor coherentie ontbreekt. Vader Charly is veel op reis en maakt er tegenover zijn vrouw geen geheim van dat hij dan van het gezelschap van andere vrouwen geniet. Het huwelijk is weinig conventioneel, maar de vrijheid brengt geen blijheid: de kinderen groeien op tussen eeuwig ruziënde ouders. Vader drinkt en wordt agressief en moeder lijkt eveneens instabiel. Alle gezinsleden krijgen therapie, maar de familie kan zich niet aan de neerwaartse spiraal onttrekken. Een van de kinderen belandt in een gekkenhuis, de ander loopt op vijftienjarige leeftijd weg om te trouwen.

De audio-opnames zijn bij tijd en wijle intrigerend, maar ze zijn ook te gefragmenteerd om er een begrijpelijk verhaal uit te distilleren. Bovendien worden ze vergezeld van kennelijk willekeurig gekozen homevideo’s. Een uur lang naar andermans schokkerige en onscherpe homevideo’s kijken is niemand aan te raden, zelfs al is het verhaal erachter dramatisch. (Marjolein van Trigt)

Mentale kasten

Lakshmi and Me – Zilver Wolf Competitie
(Nishtha Jain • 2007)

Nishtha Jain is een moderne en feministische Indiase, haar 21-jarige huishoudster Lakshmi een op het oog vrolijke en jonge vrouw. Lakshmi noemt haar werkgeefster ‘Didi’, ‘oudere zus’. Desondanks is de kloof tussen de vrouwen groter dan Jain zou willen, zo blijkt als ze Lakshmi met de camera begint te volgen. Lakshmi komt uit een groot gezin. Haar moeder is overleden en haar vader is een agressieve dronkaard. Met haar huishoudelijke werk in een aantal huizen in de betere wijken van Bombay moet Lakshmi haar jongere broertjes en zusjes onderhouden. Het verschil met de welgestelde Jain is zo groot, dat het waarschijnlijk helemaal niet in Lakshmi zou opkomen om haar werkgeefster als een vriendin te beschouwen. Ondanks dat Jain voor haar doktersrekeningen betaalt als ze TBC oploopt en zwanger wordt. Jain is geschokt als ze merkt dat Lakshmi haar als ‘blank’ beschrijft en zichzelf als ‘zwart’, hoewel ze nauwelijks van huidskleur verschillen.

De intieme, persoonlijke documentaire geeft een intrigerend kijkje in het leven van vrouwen in India, waar de verschillen tussen bevolkingsgroepen mentaal gezien te groot zijn om te overbruggen. Het is bijvoorbeeld dankzij Jain dat Lakshmi naar vakbondsbijeenkomsten van werksters gaat, want hoe had de ongeletterde vrouw anders moeten weten welke rechten ze volgens de krant heeft? In korte scènes, zonder veel overbodige uitleg, laat Jain subtiel zien hoe het kastensysteem in India misschien officieel verboden is, maar in de hoofden van de bevolking gewoon blijft bestaan. (Marjolein van Trigt)

Behangen als huwelijksmetafoor

Paradise – Zilveren Wolf Competitie
(Jerzy Sladkowski • 2007)

De bejaarde Hans en Kerstin zijn een pittig stel. Na zestig jaar huwelijk vliegen de vonken er niet meer vanaf maar nog steeds heeft het echtpaar genoeg te bedisselen en te doen in en rond hun idyllische zomerhuis. Op een dag besluit Hans een van de muren ter hand te nemen en daarmee breekt de strijd om “het nieuw behangetje” los. Kerstin wil alles het liefst onveranderd laten maar Hans zet zijn zinnen door en kiest voor Paradise. Regisseur Jerzy Sladkowski maakt van dit kleine klusproject een ontroerend relationeel en humoristisch verslag. Al kibbelend, kwastend en knippend blijken zowel Hans als Kerstin nog even eigenzinnig als weleer.

Vol lichtte zelfspot is de relatie van het hoogbejaarde stel misschien wel een spiegel voor elke langdurige relatie. Want ondanks de verschillen, het ongeduld en de kwalen is er nog de liefde voor elkaar. “En dat proberen we nog steeds levend(ig) te houden”, zeggen beiden. De Poolse Sladkowski (1945), die sinds 1982 in Zweden woont, toont zich een meester in het aanschouwen van die relationele staalkaart. Heel gewoon maar trouw blijvend aan de Scandinavische filmtraditie haalt hij het kleine paradijs voor de kijker dichterbij. Van het Noord-zweedse spreekwoord ‘een huwelijk dat behangen overleeft, overleeft alles’ valt zeker nog wat te leren. (Antoinette van Oort)

Een laatste kans

Hold Me Tight, Let Me Go – Joris Ivens Competitie
(Kim Longinotto • 2007)

Ze vloeken, spugen en slaan. Voor alle kinderen op Mulberry Bush is de school in Oxford hun laatste kans. De kostschool voor kinderen met extreme gedragsproblemen herbergt 40 kinderen en telt 108 begeleiders. Drie jaar krijgen de kinderen de tijd om hun gedrag te veranderen zodat ze terug kunnen naar een normale school en hun ouders. Kim Longinotto volgt een aantal van hen gedurende het moeilijke proces – wat erop gericht is met verbale begeleiding en veel fysiek contact gedragsstructuren te doorbreken. Drie jaar lang hebben de kinderen altijd iemand om zich heen die over hun schouder meekijkt, over hen praat en elke dag weer wordt er steeds weer van ze gevraagd de manier waarop ze zich gedragen te verantwoorden. De achtergronden van deze kinderen komen minimaal aan bod. Het hart van de film draait om het soms harde, soms hartverscheurende maar altijd wisselvallig en grillig verlopende proces van verandering dat al deze kinderen moeten ondergaan. (Antoinette van Oort)

Incasseren en overleven

Crazy Love – Reflecting Images: Best of Fests
(Dan Klores • 2007)

Liefde maakt blind? In elk geval krijgt dit cliche in de film Crazy Love een hele wrange, bizarre ondertoon. De onderzoekende film van Dan Klores over de levens van Linda Riss en Burt Pugach toont hoge pieken en diepe dalen. De portretten van de inmiddels bejaarde Burt & Linda vermengt Klores met commentaar van vrienden, collegae en andere bekenden. Alle karakters zijn snedig, recht voor zijn raap, en allemaal op en top New-Yorks. Crazy Love laat een pracht dwarsdoorsnede van de niet doorsnee Amerikaan zien aan de hand van een bizarre liefdesgeschiedenis. Elizabeth Taylor look-a-like Linda Riss steelt acuut de show. En Burt? Die is alleen door een psychiater te beschrijven. Met als startpunt de jaren vijftig wordt liefde, haat en wraak vanuit het perspectief van beide hoofdpersonen chronologisch tot in het heden doorverteld.

Wat in de jaren vijftig voor Linda Riss begint als een sprookje eindigt na hun affaire in een nachtmerrie. Als slachtoffer en object van de obsessieve Burt verandert haar leven na een gruwelijk incident dat breed door de kranten wordt uitgemeten. Weken haalt het verhaal de voorpagina maar zelfs met Burt achter de tralies is het nog niet afgelopen. Als Linda na tien jaar van vallen en opstaan haar leven weer in de tuien heeft keert het tij met de dood van haar moeder. Depressief en aan de grond bekokstoven haar vriendinnen een zeer onverwachte ontmoeting. Met een huwelijksaanzoek, naar Riss’ zeggen “in between drinks” wordt de toekomst bezegeld. Een verbintenis die door de buitenwereld met huivering kan worden gezien als de ultieme vleesgeworden wraak. Maar wat blijkt; zelfs dat kan een oude vos niet weerhouden van zijn streken.

Dat liefde zo extreem kan zijn willen de meeste van ons niet weten, laat staan voelen. Regisseur Dan Klores wroet en prikt met subtiele steken de kijkers wakker om de verontwaardiging en het oordeel daarna weer net zo hard onderuit te halen. Voor de dramatische onthulling heeft dit zich al zo verankerd in de “battle between de sexes” dat je totaal niet door hebt dat de strijd nog niet is gestreden. Zo leren we dat Linda in de ogen van Burt het prototype van een flirt was “she looked it and dressed it”, terwijl hij wordt gezien als een ‘goede vangst’.

Klores toont zich de hele film door meester in het uitspelen van de menselijke communicatie, en hij weet de relatie tussen slachtoffer en dader zo te exploreren dat zelfs de gekte ervan aanvaardbaar lijkt. En dat is tegelijkertijd de kracht en de zwakte van Crazy Love. Enige referentie aan een recente andere film is er niet, en de weg naar het eind zal voor menigeen teveel van het goede zijn. Onvergetelijke iconen van de liefdesarena zijn deze karkaters in elk geval wel. (Antoinette van Oort)