Deel 1 - IDFA 2009 - 8weekly.nl

Deel 1 | Deel 2 | Deel 3: When You’re Strange | Deel 4 | Deel 5

Krampachtig spannend

War Games and the Man Who Stopped Them – Feature-Length Competition
Dariusz Jablonski • Polen/Slovakije, 2009

Interessante man, die Ryszard Kuklinski. Een hoge officier in het Poolse leger die, met gevaar voor eigen leven, tijdens de koude Oorlog op een gegeven moment de beslissing nam om topgeheimen door te spelen aan de CIA. Waarom? Waarschijnlijk omdat hij met eigen ogen had gezien hoe in Tsjechoslowakije in 1967 en Polen in 1970 troepen tegen de eigen bevolking werden ingezet. Bovendien kreeg hij als topmilitair de scenario’s in handen van een mogelijke (tegen)aanval van het Warschaupact op West-Europa, waarbij de kans aannemelijk was dat Polen compleet van de kaart geveegd zou worden. De openingsfilm van het IDFA is in potentie een interessante keuze in het jaar dat de val van de Muur wordt gevierd.

Helaas voor makers én kijkers overlijdt Kuklinksi vlak voor de start van de opnames. Niet getreurd, want aan goede sprekers (uit zowel Polen als de VS) en een boeiend verhaal geen gebrek. Had regisseur Jablonski echter maar wat meer vertrouwen gehad in de kracht van zijn onderwerp. Nu probeert hij door allerlei stilistische toevoegingen op een krampachtige manier het geheel spannender te maken dan het is. De sprekers zijn goed (op allen die hem hebben meegemaakt maakte Kuklinski een enorme indruk) en de manier waarop oude foto’s met hedendaagse beelden zijn verweven knap. De werkelijk spuuglelijke opnames die Jablonksi met zijn kleine amateurcameraatje meende te moeten maken voegen niets toe maar leiden alleen maar af, net als de beslissing om de meeste interviews een effect mee te geven alsof je door luxaflex heen kijkt. Ook de manier waarop de strategische verhoudingen tussen Oost en West worden geduid door middel van animaties, vormgegeven als een computerspel, pakt verkeerd uit. Een game? Als de Koude Oorlog nou juist iets níet was, dan was dat het wel een spelletje. En heeft Kuklinksi de wereld werkelijk voor een Derde Wereldoorlog behoed? Een echt overtuigend argument kan de film hiervoor niet geven.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Enerverende strijd tussen zwaargewichten

Thriller in Manila – Reflecting Images: Best of Fests
John Dower • Engeland, 2008

In de documentaire When We Were Kings konden we zien hoe het er in 1974 aan toeging in ‘The Rumble in the Jungle’, het gevecht tussen zwaargewichtboksers Mohammed Ali en George Foreman in Zaire. In Thriller in Manila draait het om dat andere legendarische gevecht van Ali: die tegen George Frazier in 1975 in de Filipijnen. Aan de hand van gesprekken met betrokkenen (waaronder een moeilijk verstaanbare Frazier, maar zonder Ali) en heel veel archiefmateriaal wordt duidelijk dat ook hier Ali de showman is die met zijn charisma en vlotte, humorvolle babbels met gemak de show steelt van zijn minder publiciteitsgerichte tegenstander. De wedstrijd – verdeeld over de documentaire en nog even enerverend als destijds – duurde maar liefst veertien ronden. Het incasseringsvermogen van beide boksers werd in de tropische hitte bijna onmenselijk op de proef gesteld.

Wat de wedstrijd én documentaire extra dimensie geeft is de curieuze relatie tussen Ali en Frazier. Ooit waren het vrienden, waarbij Frazier Ali volop steunde toen deze toenmalige wereldkampioen uitgesloten werd van de bokssport omdat hij weigerde naar Vietnam te gaan. Frazier pakt hierop de wereldtitel, en toen Ali mocht terugkeren in de bokswereld (iets dat Frazier altijd had gewild) was een wedstrijd tussen beiden onvermijdelijk. Daarmee veranderde ook opeens Ali’s toon ten opzichte van zijn tegenstander. Vaak ingefluisterd door de Nation of Islam begint hij zijn tegenstander consequent een ‘Oom Tom’ te noemen, een onderdanige zwarte. Maar daar blijft het niet bij: Ali noemt Frazier dom en lelijk, en vergelijkt hem in aanloop naar hun derde wedstrijd in Manila in toenemende mate met een gorilla. Psychologische oorlogsvoering van Ali? Wellicht, maar het is opvallend om te zien dat het Frazier tot op de dag van vandaag krenkt – ondanks berouw van Ali.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

De oliejunk

Houston We Have a Problem – Reflecting Images: Panorama
Nicole Torre • VS, 2009

Een blik op het olieslurpende monster dat de Verenigde Staten is: een heel origineel onderwerp is het niet. Het wordt in deze docu wel verhelderend uit de doeken gedaan, waarbij het opvalt dat het voornamelijk olieboeren zijn die aan het woord komen. Deze zogenaamde ‘wildcatters‘, vaak kleurrijke figuren, maakten door het nemen van grote financiële risico’s de VS tot een van de grootste olieproducenten ter wereld. Hun verhalen maken duidelijk hoe de VS in de 20^e eeuw tot oliejunk is verworden. Het is ook verhelderend om te zien hoe de presidenten Nixon, Ford en Carter het energieprobleem destijds al aankaartten, toen bleek dat de reserves niet oneindig waren, en opriepen tot oplossingen. Ook opvallend: het was de regering Reagan die – door te zorgen voor een continue stroom goedkope Saudische olie – verantwoordelijk wordt gehouden voor de verslaving van de Amerikaanse consument aan spotgoedkope olie, maar tegelijkertijd daarmee heel veel Amerikaanse olieboeren kapot maakte. En o ja: tegelijkertijd veroorzaakte ze het financieel ineenstoren van de Sovjet-Unie waarmee het einde van de Koude Oorlog versneld werd.

Het is een lange introductie naar de kern van de film: hoe moet het nu verder met de Amerikaanse energiebehoefte? Of beter gezegd: energieproductie? Hierbij zijn we weer terug bij het begin: er is behoefte aan ondernemers die risico durven nemen, die op zoek gaan naar nieuwe manieren van duurzame energie. Zeg maar de wildcatters van de groene stroom – en die zijn er al. De uitspraken en beloftes van president Obama over dit onderwerp stemmen eveneens hoopvol. De kijker weet echter wat er in het verleden van dat soort beloftes terecht kwam.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Wereldreis van een majestueuze moloch

Farewell – Feature-Length Competition
Ditteke Mensink • Nederland, 2009

De allereerste vrouw die de wereld rondvloog was de journaliste Lady Grace Drummond-Hay. Zij deed dit aan boord van de Graf Zeppelin, een even ongenaakbaar als kwetsbaar vervoermiddel. Ze was ingehuurd door krantenmagnaat William Randolph Hearst, die de financier van deze met veel publiciteit omgeven reis om de wereld was. Regisseur Ditteke Mensink wist die reis door uitsluitend gebruik te maken van archiefmateriaal te reconstrueren. Dat doet zij aan de hand van de onmogelijke liefde tussen Drummond-Hay en een oudere, getrouwde collega, die ook aan boord was. Haar verhaal is de rode draad, de echte hoofdrolspeler is toch de majestueuze moloch Graf Zeppelin.

De schitterende beelden schetsen een fraai beeld van de reis, waarbij de reizigers overal als helden werden onthaald. In vogelvlucht komt het leven op de grond voorbij: de straatrellen in Berlijn, de arbeiders in ‘heilstaat’ Rusland, de bannelingen in Siberië. De periode waarin de reis werd volbracht kan gezien kan worden als een relatief onschuldige tijd. De beurskrach moest zich nog aandienen en de nazi’s waren nog niet aan de macht. De voortekenen van wat er te gebeuren staat zijn wel al zichtbaar. Het is subtiel verweven in de spectaculaire vlucht en de liefdesgeschiedenis die er zich aan boord afspeelt. De pogingen om ‘echt opwindend’ drama aan het verhaal toe te voegen (Komt de zeppelin over de bergen? Lukt het ze de Pacific over te steken?) zijn leuk, maar in feite niet echt nodig. Het schitterende archiefmateriaal is al genoeg om meegevoerd te worden met de zeppelin.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Drammerig pamflet

U.N. Me – First Appearance Competition
Ami Horowitz, Matthew Groff • VS, 2009

Seksueel misbruik van kinderen. Het falende olie-voor-voedsel-programma in Irak. De genocide in Rwanda die wellicht voorkomen had kunnen worden. Dubieuze beslissingen in de top. Enzovoort, enzovoort. Er gaat een hoop mis bij de Verenigde Naties en er is sprake van grove incompetentie, zo is de strekking van U.N. Me. Hebben de makers een punt? Zeker.

Ami Horowitz heeft echter goed gekeken naar de Michael Moore/Morgan Spurlock-school en meent daarom voortdurend in beeld te moeten springen om te pogen scherp dan wel leuk uit de hoek te komen. Erger zijn de grappig bedoelde animaties bij pijnlijke onderwerpen en de wel erg weinig gebalanceerde boodschap. Sterker: George W. zou zich wel in deze film kunnen vinden (Iran als übervijand. De poging het Saddam-regime wéér aan Al Qaida te linken.) Met de montages en de vaak weinig subtiele muziekkeuze wordt bovendien wel erg opzichtig op het gevoel gespeeld. Het maakt van U.N. Me in plaats van een overtuigend argument een drammerig pamflet.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

‘Space age’ ontmoet stenen tijdperk

Contact – Feature-Length Competition
Bentley Dean, Martin Butler • Australië, 2009

1964. Australië plant de lancering van een paar raketten, die ergens midden in de woestijn terecht zullen komen. Voor de zekerheid wordt een team naar het gebied gestuurd om te controleren of er toch geen mensen zijn. Zij stuiten al snel op de aanwezigheid van een aantal Aboriginals, die een ontmoeting lange tijd weten te mijden. De Aboriginals dachten dat de blanken, die ze nog nooit gezien hadden, duivels waren die hen wilden opeten. Ze zien er immers uit ‘als een dingo waarvan de huid is afgestroopt nadat ie op het vuur heeft gelegen’.

Toevallig ging er een cameraman met de expeditieploeg mee, wat prachtige kleurenbeelden oplevert van de uiteindelijk unieke ontmoeting tussen twee werelden; die van het stenen tijdperk en de space age. Een aantal van de betrokkenen vertelt hierover, waarbij met name Yuwali (die destijds zeventien was) een geboren verhalenvertelster blijkt te zijn. Het betekende voor de groep, die enkel uit vrouwen en kinderen bestond, in een klap het einde van hun levenswijze. Aangrijpend.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA

Onaardse schoonheid

Salt – Short Competition
Michael Angus, Murray Fredericks • Australië, 2009

Dat het oneindig uitgestrekte, gortdroge en ogenschijnlijk saaie landschap van Australië onaards mooi kan zijn bleek al uit Contact. De korte film Salt doet hier nog een schepje bovenop. Fotograaf Murray Fredericks trok zes jaar lang per fiets naar het hart van Lake Eyre, een immense zoutvlakte in Australië, om hier in een tentje te verblijven om het ‘niets’ te fotograferen: de oneindige vlaktes, de veranderende luchten, en de vage grens hiertussen. Hij besloot in samenwerking met regisseur Michael Angus een film over zijn verblijf op de zoutvlakte te maken. Het levert prachtig abstracte, vaak surreële beelden op – onder andere met behulp van timelapse fotografie (ook al vaak gebruikt in Contact). Dat het wekenlang alleen bivakkeren in dit desolate landschap ook invloed heeft op de gemoedstoestand van Fredericks wordt duidelijk uit de indringende beelden die hij van zichzelf schoot voor deze film. Verwacht echter geen navelstaarderij, maar vooral onaards mooie beelden waarvan de aantrekkingskracht glashelder is.
Terug naar boven | Deze film op site IDFA