Meer dan sushi en samurai

at kan aan onze selectie gelegen hebben. De films die we gezien hebben zijn eerder degelijk dan vernieuwend, al ligt dat voor het werk van Koji Wakamatsu iets anders. All around Us is de uitschieter in een verder wat middelmatig aanbod.

Inhoud: Shinjuku Mad | A normal life, please | United Red Army | Locked out | Monsterland | Tokyo! | Heaven’s Door | Vacation | All around Us | One Million Yen Girl

Elegantie en esthetiek

Shinjuku Mad
Koji Wakamatsu, 1970

Zoals elk jaar programmeert het festival een retrospectief rond een regisseur met een indrukwekkend oeuvre dat buiten Japan echter weinig bekendheid geniet. Dit jaar is dat Koji Wakamatsu. Zoals bij zoveel regisseurs het geval was begon ook hij ooit in het pinku-genre. De lage productiekosten en het wijdverbreide distributiesysteem boden beginnende filmmakers ongekende kansen om een publiek te bereiken. Wakamatsu heeft die voordelen altijd goed benut en de seksualiteit die in zijn maatschappijkritische films voorkomt is er dan ook vooral om ze binnen de kaders van het genre te laten vallen. Die keren dat hij wel een ‘echte’ pinku maakte dienden de opbrengsten daarvan vooral om zijn andere werk te financieren. In tegenstelling tot veel softcorecollega’s is het Wakamatsu in zijn vroege werk regelmatig gelukt om aandacht te krijgen op internationale festivals, al was het westerse publiek met regelmaat geschockeerd door wat ze zagen. Juist omdat zijn films zich niet vast lieten pinnen creëerde hij onrust. Shinjuku Mad vertelt het verhaal van een vader die op zoek is naar de moordenaar van zijn zoon. Hij komt terecht in de flowerpowercultuur en in de radicale studentenbeweging die ook in het Japan van eind jaren zestig de kop opstaken. De vader doet tevergeefs een beroep op de politie, iets dat vaak voorkomt bij Wakamatsu, en zo begint hij aan een helletocht door de anarchistische onderbuik van Tokio. Hoewel de seks en het geweld in Shinjuku Mad een modern publiek nauwelijks meer doet opveren, blijft de film om andere redenen wel erg bijzonder. Wat opvalt is namelijk de elegantie en esthetiek waarmee Wakamatsu de stad in beeld brengt, en de prachtige jazzy soundtrack. Het vormt een sterk contrast met de wetteloosheid die heerste in een steeds gewelddadiger wordende tijd.
Terug naar boven

Onthutsende nachtmerrie

A Normal Life, Please
Tokachi Tsuchiya, 2009

Documentaire over cementchauffeur Kaikura die in de door de vrije markt gedomineerde Japanse bouwsector bijna ten onder ging aan de onmenselijke werkomstandigheden die er, na de deregulering in de jaren negentig, waren ontstaan. Een hausse aan aannemers en onderaannemers overspoelde die markt en ze hadden allen gemeen dat de nadruk vooral lag op zo laag mogelijke kosten. Regisseur Tsuchiya Tokachi heeft Kaikura een jaar lang gevolgd in zijn strijd tegen zijn werkgever. Tegen hun intimidaties in blijft hij erop hameren dat ze de wettelijke regels implementeren zodat hij een normaal leven kan leiden. Het is aangrijpend en tegelijk onthutsend dat onderdrukking van werknemers op zo’n schaal nog voor kan komen in de tweede economie van de wereld. De bedrijven vaarden er wellicht wel bij, maar de werknemers belandden in een nachtmerrie waarin het begrip ‘survival of the fittest’ voor hen wel heel dichtbij kwam.
Terug naar boven

Murw geslagen

United Red Army
Koji Wakamatsu, 2008

Dit is de de meest recente film van Koji Wakamatsu en het resultaat vormt een soort apotheose van zijn jarenlange fascinatie met de Japanse protestbeweging. United Red Army vertelt het verhaal van het samensmelten en het uiteindelijk imploderen van een aantal van de extreem-linkse protestbewegingen. De film begint met het uitstorten van een enorme serie data, feiten, namen en cijfers. Naarmate die stortvloed voortduurt wordt steeds duidelijker dat Wakamatsu niet van plan is een publieksvriendelijke geschiedenis te presenteren. Integendeel zelfs. De neiging ontstaat om aantekeningen te maken, alsof je in een college Japanse geschiedenis bent beland. Wakamatsu laat zien hoe het ooit begon, met het protest tegen de verhoging van het collegegeld. De studenten verenigen zich en raken besmet met het communismevirus, de enige remedie tegen de verschrikkingen van het kapitalisme. Hun acties worden steeds extremer; ze vechten onder elkaar en er vallen doden, en uiteindelijk fuseren twee paramilitaire facties tot de United Red Army.

In 1971 trok deze groep zich terug in een berghut om zich voor te bereiden op wat in hun ogen niets anders dan een oorlog tegen de gevestigde machten kon worden. Maar het bleek al snel dat die oorlog vooral binnen de groep zelf woedde. De geïsoleerde berghut wordt het decor voor het extreme fanatisme en een totaal uit de hand gelopen vorm van zelfkritiek waarmee het United Red Army zichzelf te gronde richtte. De zoektocht van de leider Tsuneo Mori en zijn slaafse assistente naar ideologische puurheid verwordt tot een slagveld, als ze het ene na het andere lid confronteren met hun tekortkomingen. Niemand durft zich te verzetten en waar de eerste ‘schuldigen’ nog geslagen worden om zo aan hun verwondingen en uitputting te sterven, worden de andere leden later geëxecuteerd. De mate van indoctrinatie is zo sterk dat een vrouwelijk lid haar gezicht tot moes slaat als ze voor de groep wordt gedwongen tot ‘zelfkritiek’ omdat ze te mooi is en de mannen wel eens zou kunnen verleiden. Het elkaar uitmoorden en de manier waarop de dood van elk lid wordt voorzien van naam en datum, doen denken aan de opbouw van Battle Royale. Maar waar die film toch vooral een ironisch commentaar was op de volgzame en groepsvormende aard van de Japanse samenleving, is het Wakamatsu ernst.

Uiteindelijk valt het leger uiteen als de politie dichterbij komt en een kleine groep overlevers weet te vluchten naar een afgelegen ski-oord. Hun belegering daar wordt vervolgens live op tv uitgezonden en zou bekend worden als het Asama-Sanso-incident. De studenten daar vonden de dood en de rest van het United Red Army zou over de wereld uitwaaieren in de hoop nog ergens bij te kunnen dragen aan de linkse strijd. Sinds de gebeurtenissen in 1971 ligt de studentenbeweging in Japan op z’n gat en is die ook doodgezwegen in de media, de politiek en in het onderwijs. Wakamatsu was er veel aan gelegen om zijn land (opnieuw) kennis te laten maken met deze geschiedenis. Hij stopte een hoop privégeld in de film en hij gebruikte en sloopte zijn eigen vakantiehuis voor de finale strijd met de politie. Betrokken is hij zeker, maar zijn gewelddadige en onontkoombare geschiedenisles had echter wel wat nuance kunnen gebruiken. Een murw geslagen publiek is niet echt ontvankelijk voor de lesstof.
Terug naar boven

Krachtig hart

Locked out
Yasunobu Takahashi, 2008

Hiroshi rijdt doelloos rond over het Japanse platteland. Hij weet nauwelijks waar hij is en hij wordt geteisterd door waanbeelden waarin hij een gewelddadige en demonische versie van zichzelf ziet. Hij heeft een bloedig breekijzer in de auto en als kijker kun je niets anders dan denken dat hij op de vlucht is voor een vreselijk verleden. De film snijdt naar de tweede verhaallijn, waarin de zesjarige Keita door zijn moeder achtergelaten wordt in de auto omdat ze nog iets vergeten is in de supermarkt. Keita grijpt zijn kans op avontuur en hij schiet de auto uit. Als hij even later weer terug wil kan hij de auto niet vinden, maar als hij die alsnog ziet staan stapt hij snel in. Het blijkt echter Hiroshi’s auto te zijn, die op dezelfde parkeerplaats is beland omdat hij even snel naar de wc moest. Qua plotting is dit een mooi staaltje, maar debuterend regisseur Takahashi weet er vervolgens niet zo goed raad mee. Hiroshi rijdt uiteindelijk weg met Keita en Takahashi focust dan op de zich ontwikkelende relatie tussen de twee. De spanning ebt weg omdat Hiroshi een aardige jongen blijkt die hoogstens wat last heeft van spanningen. Zelfs als hij uiteindelijk met de jongen in een politiebureau belandt, wordt ook die potentiële dreiging voor Hiroshi snel geneutraliseerd. Ondanks de falende plotlijn is er nog wel wat te genieten in Locked out. Kiichi Sonobe overtuigt als de gespleten persoonlijkheid Hiroshi, en met de rol van Keita laat Takahashi wederom zien hoe krachtig kinderen vaak ingezet worden in Japanse films. De onschuld en eerlijkheid die ze vertegenwoordigen vormen een krachtig hart voor de drama’s die hen vaak omringen. In Locked out is dat niet anders.
Terug naar boven

Oertypes

Monsterland
Jörg Buttgereit, 2008

Deze documenataire van Jörg Buttgereit wordt door hemzelf ingeleidt. Hij doet dit aan de hand van een aantal trailers waarin Godzilla en soortgelijke megamonsters figureren. Deze monsters komen ook terug in zijn film, waarin hij onderzoekt waarom monsters ooit zijn onstaan en waarom filmkijkers er zo door gefascineerd zijn. Hij interviewt een aantal regisseurs en mensen achter de special effects en uit hun woordenstroom wordt snel duidelijk dat deze fascinatie een globaal fenomeen is omdat het een beroep doet op universele angsten. Voor wie vaker dit soort documentaires heeft gezien is er niets nieuws te zien of te horen, maar het blijft leuk om oertypes als Frankenstein, Dracula, weerwolven, Freddy, Jason, Michael, Alien, King Kong en Godzilla aan het werk te zien.
Terug naar boven

Fantasie, haat en kluizenaars

Tokyo!
Diverse regisseurs, 2008

Michel Gondry, Leos Carax (terug na jaren afwezigheid) en Joon-ho Bong maakten een drieluik over Tokio. Het concept van buitenlandse regisseurs die hun impressie geven van een stad is eerder gegaan, onlangs nog in Paris je t’aime, maar dit is een variant waarin vooral de waanzin van de stad naar boven komt. Gondry is een filmmaker die nogal geboeid is door de menselijke gekte en een fantasie heeft die verfrissend is in het hedendaagse filmklimaat. Die fantasie komt helemaal tot z’n recht in Tokio, zo bewijst hij in zijn verhaal over een jong stel dat in de hoofdstad op zoek is naar woonruimte. Het meisje heeft geen ambities, zo zegt haar vriend althans, en ze is inderdaad vooral geïnteresseerd in rondhangen en niets doen. Gondry weet dat gebrek aan ambities op zijn eigen wijze te illustreren als ze verandert in een rol waarin ze wel van nut kan zijn. Carax zoekt het dieper. Letterlijk. Hij laat een excentriek figuur opduiken uit de riolen van de stad, die de straat opgaat en mensen schrik aanjaagt. Tokio raakt steeds meer in de ban van de man met de rode baard, maar als zijn gedrag tot doden en gewonden lijdt moeten de autoriteiten wel ingrijpen. Een Franse advocaat neemt contact op met de rechtbank omdat hij de enige is die de bizarre taal spreekt van deze Merde. Tijdens het proces weet Merde het publiek nog verder tegen zich in het harnas te jagen als hij verklaart waar zijn haat vandaan komt. Carax’ verhaal raakt aan racisme, absurdisme en mediagekte, en hij laat zien hoe een ingesnoerde samenleving een pantser opwerpt tegen bedreigende elementen. Joon-ho Bong richt zich op de hikikomori, de mensen die zich terugtrekken in hun huis en er jaren niet uitkomen. De man hier heeft zijn angsten omgezet in het aanbrengen van orde, heel veel orde. Hij heeft al in tien jaar geen oogcontact gehad met de bezorgers aan de deur, maar op een dag valt er letterlijk een pizzabezorgster bij hem binnen. Ze blijkt knoppen op haar lijf te hebben waarmee ze haar emoties kan sturen. Ze verdwijnt weer, maar hij wil vanaf dat moment niets anders dan met haar in contact komen. De filmers laten allen iets zien van de druk waar de moderne mens aan bloot staat en de moeite die een samenleving heeft om te gaan met iemand die anders is.
Terug naar boven

Reis naar zelfontplooiing

Heaven’s Door
Michael Arias, 2009

Masato hoort op een dag dat hij nog maar kort te leven heeft. Hij wordt in het ziekenhuis opgenomen, maar als hij daar in contact komt met Harumi, een veertienjarig meisje dat ook ter dood is opgeschreven, besluiten ze samen te ontsnappen. Ze stelen een auto die van twee gangsters blijkt te zijn en terwijl die hen achtervolgen beginnen ze aan hun reis. Regisseur Michael Arias werkte eerder in special effects en regisseerde de geslaagde anime Tekkon Kinkreet. Voor zijn live action debuut koos hij een niet bepaald origineel uitgangspunt, maar de film biedt genoeg dramatische kracht om daar overheen te kijken. Masato heeft nog nooit iets nuttigs met zijn leven weten te doen, maar Harumi weet zijn apathie te doorbreken. De vlucht van de twee is zowel een reis naar zelfontplooiing als een kat- en muisspel met hun achtervolgers, een balans die Arias echter niet weet te handhaven. Maar door de sterke uitwerking van dat eerste aspect haalt hij toch een ruime voldoende.
Terug naar boven

Gebrek aan emoties

Vacation (Kyûka)
Hajime Kadoi, 2008

In Japan wordt de doodstraf nog steeds uitgevoerd en Vacation volgt het regime van een groep gevangenisbewaarders en ter dood veroordeelden. De focus ligt hierbij op Toru: een vrijgezel van middelbare leeftijd die op het punt staat alsnog te trouwen met de gescheiden Mika. Haar zesjarige zoontje moet nog niet veel hebben van Toru, maar de twee zijn vastbesloten. Zwijgzaam als ze beiden zijn. Shinichi Kaneda is Toru’s tegenhanger. In zijn cel wacht hij in stilte af wat er met hem gaat gebeuren, moegestreden door zijn vele pogingen zijn zaak te laten herzien. Het regime in de gevangenis en het gedweëe gedrag van Kaneda is zo klinisch dat het nauwelijks te geloven is dat het hier om een Japanse variant van death row gaat. Het is verfrissend eens wat anders te zien dan de hectiek die meestal in gevangenisfilms wordt getoond. Maar het totale gebrek aan emoties van de personages, gekoppeld aan een zeer kale filmstijl veroorzaakt een desinteresse die Vacation niet meer teboven komt. Pas als Kaneda’s laatste uur geslagen heeft komen die verdrukte emoties los, maar dan is het te laat.
Terug naar boven

Acht jaar huwelijk

All around Us (Gururi no koto)
Ryosuke Hashiguchi, 2008

Een honderdveertig minuten durende studie van een huwelijk dat gevolgd wordt over een periode van zo’n acht jaar. Het resultaat is veel boeiender dan deze synopsis zou vermoeden. In 1993 werkt Kanao als schoenmaker, een baantje zonder vooruitzichten maar het biedt hem wel de kans te flirten met zijn vrouwelijke klanten. Zo leerde hij ook Shoko kennen en omdat ze zwanger is geraakt zijn ze maar getrouwd. Shoko is een controlfreak die zelfs inplant wanneer er gevreëen moet worden, zeer tegen de natuur van de laconieke Kanao in. Als hij op een dag een baan als rechtbanktekenaar krijgt aangeboden door een oud-klasgenoot gaat hij erop in, in de hoop op meer geld en om zo nog iets te doen met zijn studie. Regisseur Ryosuke Hashiguchi laat zijn film vervolgens zes maanden vooruitspringen en door het tonen van een altaartje in de woonkamer laat hij de kijker zelf de conclusie trekken wat er met het kindje is gebeurd. Zo kiest Hashiguchi steeds voor het weglaten van expliciete scènes en suggereert hij met kleine aanwijzingen de problemen die de twee moeten zien te overwinnen. Shoko lijdt vreselijk onder het verlies en raakt in een depressie. Kanao weet nauwelijks hoe haar te troosten en vlucht in zijn werk. Naarmate de jaren verstrijken verdiept het huwelijk zich, maar Hashiguchi laat die conclusies ontstaan en legt ze nooit op. Hij spiegelt de relatie aan de vaak sensationele rechtzaken waarvan Kanao getuige is en weet zo het verstrijken van de tijd te illustreren. De twee hebben elkaar ontzettend nodig, maar het duurt jaren voordat ze daar uiting aan kunnen geven. Een prachtige film die een wijdere westerse distributie had verdiend.
Terug naar boven

Opnieuw beginnen

One Million Yen Girl
Yuki Tanada, 2008

De eenentwintigjarige Suzuko zit in de gevangenis. In een vlaag van woede heeft ze de huisraad van haar huisgenoot op straat gegooid nadat die haar katje heeft buitengezet. Omdat hij haar aanklaagt en ze absoluut weigert mee te gaan in het plan om er een crime passionel van te maken moet ze het gevang in. Als ze daar weer uit komt begint ze aan een reis om weg te komen van haar verstikkende thuisomgeving en op haar neerkijkende buurtbewoners en om geld te verdienen zodat ze ergens anders opnieuw kan beginnen. Daarvoor heeft ze een miljoen yen nodig, zo heeft Suzuko besloten. Ze wil zo anoniem mogelijk leven en trachten het contact met de mensen die ze ontmoet zo minimaal mogelijk te laten zijn. Dat gaat echter moeizaam omdat dit contact, waar ze ook komt, iets is waar iedereen juist naar op zoek is. One Million Yen Girl is een subtiele film over volwassen worden en over de noodzaak om als mens banden met anderen te creëeren.
Terug naar boven.