Literatuurkritiek onder het mes

De critici zetten ieder apart hun kritisch credo kort uiteen. Onvermijdelijk krijgt dat enigszins het aplomb van ‘ik recenseer zoals het moet’. Gijsbert Pols (Freie Universität Berlin) imponeerde met losse flodders als: ’taal moet zin aan de werkelijkheid geven’ en ‘denken over esthetiek is een mooie manier om elkaar te vinden’. Joost de Vries (De Groene Amsterdammer) vroeg zich als criticus nuchter af wat de schrijver probeert en of dat lukt.

Kampen

Schouten bracht in herinnering dat in ‘zijn’ verzuilde tijd literaire tijdschriften elkaar per definitie vijandig gezind waren. De kampen experimenteel/hermetisch en realistisch/romantisch bejegenen elkaar tegenwoordig minder agressief door de oecumene als gevolg van gezamenlijk optrekken bij voorlezingen. De literatuur is wat hem betreft gelukkig ook minder esoterisch en meer maatschappelijk geworden: Schouten ziet graag uit een verhaal een wereldbeeld naar voren komen.

Universitair docent Nederlandse letterkunde Yra van Dijk hamerde erop dat ze de lezer ertoe wil bewegen kitsch af te zweren. De roman Grijze zielen van Philippe Claudel wijst zij af als kitsch omdat alles daarin uiteindelijk keurig op zijn plaats valt. Betekenissen mogen van haar onachterhaalbaar blijven. Maar als ze zegt dat een tekst oneindig veel mogelijkheden heeft om te lezen, dan lijkt het ook mogelijk Grijze zielen níét als kitsch af te serveren. Hoe staat het dus met haar openheid en onbevangenheid?

Schandaal

Matthijs de Ridder, medeoprichter van de Reactor, meende dat lezers overgeleverd zijn aan de willekeur van de recensent met zijn persoonlijke meningen. Die staan meningsvorming bij de lezer in de weg. Maar is het niet De Ridders persoonlijke mening dat het entertainment van Peter Buwalda’s alom gevierde roman Bonita Avenue abusievelijk voor kwaliteit wordt aangezien? ‘Een schandaal!’ Hij houdt, ook al persoonlijk, niet van gevoelsliteratuur, wil intellectueel uitgedaagd worden. Hij wil weten hoe een boek zowel als de meningen daarover tot stand komen.

Na de pauze gingen dame en heren met elkaar in debat. Ook nu bleek dat gesprekspartners het graag met elkaar oneens zijn. Net als in de gemiddelde talkshow werden vliegjes afgevangen, werd er gekibbeld, vrolijk langs elkaar heen gepraat en wisselden misverstanden elkaar luchtigjes af.  De discussie moet immers aan de gang blijven en niet in consensus indutten. Zo’n rondgang van spraak en tegenspraak leek het publiek niettemin te boeien, ook dankzij grapjes en andere spitsvondigheden.

Ook de deelnemers deze avond lazen elkaar liever de les hoe te recenseren dan dat ze probeerden te achterhalen waardoor literatuurkritieken aanmerkelijk verschillen; verschillen die misschien zelfs gekoesterd moeten worden. Per definitie immers liggen de beperkte referentiekaders aan die verschillen ten grondslag, wat natuurlijk geldt voor alle terreinen waarop commentaren niet van de lucht zijn. En karakterverschillen komen daar dan nog eens dunnetjes bij. Het onderwerp kan ad infinitum op de agenda blijven staan.

Avond van de literatuurkritiek • Perdu in samenwerking met de Reactor.org • 10 februari 2012