Niemand weet wat er gaat gebeuren, niemand

Het is natuurlijk mogelijk dat Lanchester en Davies in hetzelfde dispuut zaten, of dat Lanchester er geen heil in zag Davies’ boek Flat Earth News (nu vertaald als Gebakken Lucht – wie verzint er zo’n titel?) helemaal te lezen en dus maar een quootje gaf. Waarschijnlijker is het dat Lanchester het in dit geval werkelijk meent. Gebakken Lucht is, ondanks de titel, een zéér belangrijk boek.

Nick Davies installeert zich in een ongemakkelijke stoel op de tweede verdieping van het Amsterdamse Ambassade Hotel. Hij slaagt er niet in een gaap te onderdrukken.’Excuse me’, zegt hij. ‘Ik heb twee nachten niet geslapen.’ Sinds gisterochtend is Davies in Nederland en hij is uitgeput.

‘Ik ben de hele dag in touw: interviews, gesprekken, masterclasses, naar de kapper; noem maar op.’ Iedereen wil de Guardian–journalist spreken, over zijn geruchtmakende boek – waarin hij met behulp van tal van case studies gehakt maakt van de huidige journalistiek – én over de duistere toekomst van de krant. ‘Sinds ik dit boek schreef is de journalistiek alleen maar urgenter en actueler geworden. Niemand weet wat er met de journalistiek gaat gebeuren. Echt niemand.’

Zeventig procent recyclemateriaal
Eén ding is zeker: er moet iets veranderen. Gebakken lucht is een vijfhonderd pagina’s tellende aanklacht tegen de heersende wantoestanden in de internationale journalistiek. Kort samengevat: er is geen geld, geen mankracht, geen tijd. Gevolg: het niveau van de meeste krantenartikelen is simpelweg ondermaats. Sterker nog, een deel van wat we lezen is gewoon onwaar. Onzinverhalen zijn het, kritiekloos neergepend door journalisten die werken onder immense tijdsdruk.

Zo deed een groep wetenschappers op vraag van Davies onderzoek naar de herkomst van alle artikelen in zogenoemde ‘kwaliteitskranten’. De conclusie was schokkend: ruim zeventig procent van die stukken was volledig of gedeeltelijk gerecycled uit persberichten, verklaringen of berichten in andere media.

‘En het is geen typisch Brits probleem. Het strekt zich uit over alle ontwikkelde landen, tot in China. Via mijn weblog op www.flatearthnews.net krijg ik e–mails van journalisten uit de hele wereld. Vrijwel iedereen herkent de problemen die ik aan de orde stel. Natuurlijk, er zijn er een paar die het niet met mij eens zijn. Dat zijn degenen die in mijn boek figureren als slechte journalisten, dus dat is niet zo vreemd. Zij willen me dood hebben, maar ach, dat zijn er maar een stuk of twaalf. De rest steunt me.’

Tien artikelen, elke dag weer
Zo vreemd is die steun uit het kamp van de journalisten overigens niet. Davies bespreekt immers niet alleen de gevolgen van de teruglopende kwaliteit van de journalistiek, maar probeert ook zijn vinger op de oorzaken te leggen. Belangrijkste oorzaak volgens Davies is de voortwoekerende commercialisering binnen het krantenvak.

‘Een voorbeeld: vroeger waren veel lokale kranten in Groot-Brittannië simpelweg familiebedrijfjes. Nu zijn bijna alle grote kranten er in handen van drie of vier concerns die niets anders willen dan winst, winst en nog een winst. De journalist is in veel gevallen van goede wil. Mensen die journalist worden, doen dat over het algemeen om de wereld te verbeteren of toch in ieder geval om mooie stukken te schrijven. Nee, het probleem ligt bij de bedrijven die journalisten simpelweg niet in staat stellen om hun vak goed uit te oefenen. Bij alle kranten leveren goede mensen slecht werk af. In al die organisaties gaat dus iets fout.’

Davies haalt een voorbeeld uit zijn boek aan. Het is het hoofdstuk waarin een jonge, net afgestudeerde verslaggever op vraag van Davies een dagboekje bijhield over zijn eerste week in dienst bij een lokale krant. In die week schreef de neo-journalist gemiddeld tien (tien, 10!) artikelen per dag. Er waren dagen dat hij niet buiten kwam en eenmaal belde hij zelfs zijn moeder om haar een paar artikelen uit andere krantjes te laten oplezen, die hij vervolgens herschreef om aan de vraag om meer kopij te kunnen voldoen. ‘Je kunt veel journalisten natuurlijk wel verwijten dat ze vaak te passief zijn.’

De Millenniumbughoax
Gebakken lucht begint met een uiteenzetting over de geschiedenis van de Millenniumbug. In 1994 schrijft een Canadese IT–journalist een stuk over de mogelijke problemen die zouden kunnen ontstaan als digitale computerklokken de omslag moeten maken van 1999 naar 2000. Twee jaar later, in 1996, is de mogelijkheid een zekerheid geworden en maakt de hele wereld zich op voor rellen in de Millenniumnacht. Makelaars bieden huizen te koop aan die millenniumproof zijn en politici proberen mee te liften op de hype door nog wat extra olie op het vuur te gooien. Als er in Nieuwjaarsnacht zo goed als niks aan de hand blijkt te zijn, spreekt niemand meer over de Milleniumbug. Het is net alsof er nooit enige ophef geweest is.

‘Je kan het vergelijken met de paniek rond de Mexicaanse griep van vorig jaar. Er zouden miljoenen doden vallen. Waar zijn ze? In Engeland noemen we zo’n onderwerp ‘sexy’. Sexy betekent niets meer dan eenvoudig over te brengen. Mensen willen nu eenmaal lezen over onderwerpen die makkelijk te duiden zijn. In het geval van de Mexicaanse griep was de boodschap: We’re all gonna die. Een onderwerp zoals de kredietcrisis was daarentegen lange tijd helemaal niet sexy. Het was ingewikkeld en het zou tijd en geld kosten om het uit te zoeken. Toch weet ik van twee journalisten van The New York Times die twee jaar geleden al waarschuwden voor alles waar wij nu midden in zitten. Dat was nog vóór het faillissement van de bank Lehman Brothers (volgens experts het begin van de crisis, FH). Maar: niet sexy genoeg.

Wat wel weer sexy is, is die affaire rond John Terry, de aanvoerder van het Engels voetbalelftal. Die schijnt te zijn vreemdgegaan met de vrouw van zijn medespeler. In dat verhaal is heel veel tijd en geld geïnvesteerd door de tabloids. Zij tonen aan dat je met de nodige moeite wel degelijk nieuws kan maken, al is het natuurlijk doodzonde dat zij die middelen inzetten voor zoiets oninteressants als het seksleven van een voetballer.’

Geen gebakken lucht
Zo relaxed als hij net nog onderuithing, zo alert zit Davies nu op het puntje van zijn stoel, luistert aandachtig en spreekt vol passie. Hier zit geen schrijver die na twee jaar eenzame arbeid van zijn zoldertrap is gestommeld met een nieuw boek, maar een man die zich dagelijks staande houdt op de redactie van een van de meest prestigieuze kranten ter wereld, en dat al ruim dertig jaar.

‘Wil je weten hoe het verder moet met de journalistiek? Ik ook! Iedereen is op zoek naar een antwoord en niemand heeft het nog gevonden. Het internet – en dan vooral het citizen journalism, waarbij mensen zelf nieuws maken door middel van Twitter, Facebook, enzovoort – kan het einde betekenen van de ‘echte’ journalistiek en daarmee ook van de kranten. Dat het zo slecht gaat met de kranten – en dat zal hier in Nederland ongetwijfeld net zo zijn als in Engeland, Amerika of waar dan ook – heeft overigens niets te maken met de kwaliteit van de journalistiek. Die laat op internet ook nogal eens te wensen over. Het enige verschil is dat het internet gratis is. Tegen gratis nieuws kunnen betaalde kranten natuurlijk nooit op.’

En het betaald aanbieden van krantennieuws op internet?
‘Hetzelfde probleem. Mediamagnaat Rupert Murdoch doet dat, maar mijn krant bijvoorbeeld al niet. Dan kies je dus tussen twee kwaliteitskranten op internet, eentje gratis en eentje betaald. Welke zou jij kiezen? Bovendien kan het mensen niet zoveel schelen als een krant verdwijnt. Als de plaatselijke pub verdwijnt, vinden ze dat alleszins een stuk erger. Een andere oplossing zou kunnen zijn dat er van hogerhand geld wordt gestoken in kranten, zoals dat ook gebeurt met omroepen. Alleen vrees ik dat de politiek er geen baat bij heeft om ons in leven te houden. Goede journalisten zijn voor hen alleen maar lastig.’

Davies werpt een voorzichtige blik op zijn telefoon. Hij moet er eigenlijk zo zoetjes aan wel eens vandoor, mompelt hij. Het is een lange dag geweest en morgen moet hij naar Hilversum, voor een masterclass voor NPS–journalisten. Dat ze maar goed opletten; Nick Davies verkoopt geen gebakken lucht.

Nick Davies, Gebakken lucht (vert. Maaike Bijnsdorp en Wim Scherpenisse), Lebowski 2010, € 19,90, ISBN 9789048803026.