Een wervelend en duizelingwekkend lijnenspel
Het gemeentemuseum in Den Haag presenteert momenteel een overzichtstentoonstelling uit de jaren 1961 tot 2014 van de Britse kunstenares Bridget Riley (1931). Riley werd beroemd door haar optische schilderijen. De tentoonstelling laat met schilderijen en voorstudies zien hoe ‘The Curve Paintings’ zich ontwikkelden.
Bridget Riley, Blue la reserve, 2010.
Verbazing
De tentoonstelling is ruim opgezet, wat het gepresenteerde werk ten goede komt. Bij het werk van Riley moet de toeschouwer zich kunnen bewegen, om het werk volledig te kunnen ‘ondergaan’. In de eerste zaal slaat de verbazing al toe. Wat gebeurt hier? Kijkend naar golvende lijnen, in zwart-wit op een plat vlak, ontstaat er, bij benadering of verwijdering van het werk, beweging. Beweging, waardoor toeschouwers een beetje duizelig of zelfs misselijk worden; het gevoel in een roller coaster te zitten. Onmogelijk om er heel lang naar te kijken. Wat meteen de vraag oproept hoe Riley dit kon schilderen, zonder in de war te raken. Dat vereist wel een ijzeren discipline en precisie! Wat is hier aan de hand? Door middel van een uitgekiend lijnenspel weet de kunstenaar het gevoel van heftige beweging en trillingen in ons brein op te wekken.
Interessant
Hoewel het eenvoudig lijkt (repeterende, gebogen lijnen op een doek), is het dat niet. De voorstudies, gemaakt met potlood, inkt en gouache op blanco of ruitjespapier, tonen berekeningen die aan een doek vooraf gaan. In allerlei vakjes staan aantekeningen van afmetingen en kleuren en waar de gebogen lijnen dikker of dunner moeten worden. In de uiteindelijke compositie schildert ze de ‘zee’ van lijnen en vormen met de hand.
Bridget Riley, Current, 1964.
Gefascineerd door de curve
Riley is geïnteresseerd in het proces van hoe mensen waarnemen. De kopie die ze in 1959 maakte van het schilderij Le Pont de Courbevoie (1886/87) van Georges Seurat betekende voor haar een grote doorbraak. Geïnspireerd door de ‘op-art’ van Victor Vaserely (1906-1997), experimenteerde ze met geometrische vormen in zwart-wit om een sensatie van licht en energie in haar schilderijen op te wekken. Afhankelijk van de gezichtshoek in het oog, veroorzaken deze werken een sterke illusie van beweging. In 1961 ‘stuitte’ zij op de curve, de gebogen lijn, die zij in de loop der jaren verder ontwikkelde. In eerste instantie werkte Riley alleen met zwart-wit; dat zijn ook de werken waar het contrast het sterkst is. In deze periode (1963-1966) werd door de kledingindustrie in New York misbruik gemaakt van haar werk, door veel van haar op-art-werk te imiteren. Zij kon daar echter niets tegen doen, omdat kunstenaars in de Verenigde Staten op dat moment auteursrechtelijke niet werden beschermd.
Bridget Riley, Streak 2, 1979.
Van curve naar contour
Vanaf 1965 begint zij ook kleuren te gebruiken. De curve is het centrale thema in het werk van Riley tot 1980. In de periode 1980 tot 1997 voeren verticale strepen, diagonalen en verschillende andere beeldvormen, zoals ruiten, de boventoon; de curve verdwijnt echter. Als de curves na zeventien jaar weer terugkeren in het werk van Riley, hebben ze een totaal ander karakter gekregen. Ze bestaan uit een grote variatie van vormen en ruimtes; het zijn niet langer gebogen lijnen, maar contouren van vormen geworden.
Deze tentoonstelling brengt op indringende wijze het werk van Riley tot ‘leven’. Woorden kunnen deze hypnotiserende en duizelingwekkende ervaring niet uitdrukken, die moet je zelf ondergaan!
