Trouw of vos?

Niet het dier krijgt in de roman Vrouw of vos een menselijk karakter, maar de mens wordt herschapen in de gedaante van een dier. Dat is de opvallende omkering waaraan Garnett zijn verhaal ophangt. Ook stelt hij bij aanvang dat alle speculaties over het waarheidsgehalte enigszins in de buurt komen van een verklaring, maar dat ‘een bevredigende uitleg tot nu toe nog niet is gevonden’. Oftewel, laat je meenemen in deze geschiedenis, maar blijf vraagtekens zetten bij de werkelijkheid ervan. Zoals de schrijver zelf ook het hele boek door blijft doen.

Het echtpaar Tebrick maakt een wandeling door het Engelse landschap. Na een tijdje kijkt meneer Tebrick achterom en ziet daar opeens een kleine, felrode vos. Op de plek van zijn vrouw. ‘Het dier keek hem smekend aan (…) hij zag direct dat het zijn vrouw was die hem door de ogen van het dier aankeek.’ Een bizarre ontwikkeling waar meneer Tebrick opvallend snel genoegen mee neemt. Na van zijn verbijstering te zijn bekomen, neemt hij ‘zijn vrouw’ in de armen, draagt haar naar huis en probeert vervolgens de omgang zo menselijk mogelijk te houden.

Vos in het gareel

Er volgt een lange periode waarin meneer Tebrick heen en weer geslingerd wordt tussen zijn twijfel over de ontstane situatie en de onvoorwaardelijke liefde voor zijn vrouw. Hij wil de vos zoveel mogelijk in het gareel krijgen, trekt haar mooie kleren aan en probeert haar gewoon aan tafel te laten eten. Na iedere overwinning om het dier te laten handelen en reageren als zijn vrouw, bij iedere glimp van wederzijdse herkenning, is meneer Tebrick in de zevende hemel. Zijn liefde is grenzeloos en hij is gelukkig met zijn vrouw in de gedaante van een vos. Zolang ze maar zijn vrouw is.

Hij was verzot geraakt op elk vosachtige trekje van haar

David Garnett neemt de lezer vol overtuiging mee in deze opmerkelijke situatie, maar is tegelijkertijd de afstandelijke observator die er het zijne van denkt. Over de hartstocht en echtelijke trouw van meneer Tebrick zegt hij: ‘Je kunt hem een dwaas vinden, misschien zelfs een krankzinnige, maar als we goed kijken verdient zijn uitzonderlijke toewijding toch respect. Wat een verschil met mannen die hun vrouwen, als ze krankzinnig worden, in gekkenhuizen opsluiten en zich in buitenechtelijke relaties storten, en velen praten dat dan nog goed ook’.

Jaloezie en overspel

Toch verliest meneer Tebrick langzaam de greep op zijn vrouw/vos. Haar natuurlijke identiteit begint op te spelen, een onhoudbare drang waar de vos steeds vaker aan toe moet geven. Op een dag is ze het huis ontvlucht en vindt meneer Tebrick haar na een wekenlange zoektocht terug; in een vossenburcht met een groep pasgeboren vosjes. Hij heeft nog wat ongemakkelijke gedachten over jaloezie en overspel (‘Kan een dier de eer van een man bezoedelen?’) maar verenigt zich al snel met de situatie. Dag en nacht brengt hij door bij de ingang van de burcht.

Uiteindelijk loopt het verhaal tragisch af en heeft Garnett zijn fantasierijke punt gemaakt: de echtelijke liefde kan nog zo hecht zijn, maar als de vervreemding toeslaat is er geen houden meer aan. Volharding in trouw, nog zo’n deugd die de schrijver graag wil opvoeren, is meneer Tebrick niet vreemd. Daar heeft David Garnett in zijn jonge schrijversjaren ook voldoende over meegekregen: in zijn Bloomsbury Group, de schrijversclub met onder anderen E. M. Forster en Virginia Woolf, waren de liefdesverhoudingen tussen sommige leden zeer ingewikkeld te noemen.

Vrouw of vos is een wat langdradig product van ver doorgevoerde verbeelding, waarin het literaire experiment uit de vroege 20ste eeuw goed zichtbaar is. Een spel van fantasie en werkelijkheid, met de schrijver in de rol van verteller én als wantrouwende toeschouwer. Aardig om te lezen, gezien de hedendaagse kwesties in het domein van de man-vrouwverhoudingen. Maar ook niet meer dan dat.