Russische roulette

In De Zykovs staat een familie die rijk is geworden door boskap centraal. Vader Antipa ziet zichzelf als de grote man van zowel het bedrijf als de familie. In werkelijkheid is het echter zijn zus Sofia die alles gaande houdt. Sofia offert zichzelf op voor het bedrijf, terwijl Antipa op de dag van zijn zoons verloving diens vriendin voor zijn neus wegkaapt. De naïeve en constant op rechtvaardigheid wijzende Paula trouwt daarop met Antipa, en trekt bij het gezin in. Dat zorgt natuurlijk voor veel spanningen in het Zykov-huishouden, en inderdaad: er komt een pistool aan te pas. Maar of de liefdesbeslommeringen, zoals de ondertitel suggereert, de kern van het verhaal vormen is de vraag.

Engagement

Het is voor het eerst dat deze tekst van Gorki in Nederland op de planken wordt gebracht. Gorki, die gedurende zijn leven meer in ballingschap dan in Rusland verkeerde, schreef De Zykovs in 1913, enkele jaren voor de Russische revolutie. Dat Gorki in het destijds heersende tsaristische regime onwelgevallig was, komt door het engagement dat hij ondubbelzinnig in veel van zijn teksten verwerkte. Ook in dit stuk is dat duidelijk merkbaar, vooral rond ’tante Sofia’ worden enkele morele dilemma’s over hoe zinvol in de samenleving te staan uitgediept. Daadkracht is daarbij de leus; het moet niet bij mooie woorden over ‘het beste voor iedereen’ blijven, er moet ook naar gehandeld worden, aldus Sofia. Dat betekent voor haar dat haar persoonlijk geluk van ondergeschikt belang is: ze wijst twee mannen die naar haar hand dingen af omdat ze in haar ogen niet juist handelen.

In een steeds donkerder wordend decor, waarin de personages steeds eenzamer en wanhopiger worden, vinden Sofia en Antipa elkaar weer terug. In de totale duisternis van het einde vinden ze elkaar in de gedachte dat het leven er is om te werken, in plaats van je in de liefde te verliezen. De Zykovs is daarmee niet zozeer een Russische liefdesroulette, maar een oproep tot terugkeer naar het aloude arbeidsethos.

Vooral het spel van Sofia (Juul Vrijdag), maar ook dat van Antipa (Hans Hoes), is erg mooi. Ze weten de gecompliceerde rollen in de loop van het stuk een steeds duidelijker invulling te geven. Daarnaast maakt ook het decor, dat meegroeit met het verhaal, veel indruk. Daarnaast biedt het allerhande raam- en deuropening van waaruit stiekem afgeluisterd, gegluurd en geloerd kan worden. Hoewel de tekst van Gorki alle kanten op lijkt te gaan, is Toneelgroep Oostpool er in geslaagd een geheel van De Zykovs te maken.