‘Dit is geen terrorist. Dit is mijn oudoom’

Het zaallicht blijft de hele voorstelling aan. Sadettin begroet het publiek, neemt van een aantal mensen hun jas aan en hangt deze aan hangende kapstokken die dienst doen als minimalistisch decor. De jassen belichamen tijdens het spel allerlei personages: zigeuners, militairen, grootmoeders, straatkinderen, oorlogslachtoffers en overleden familieleden. Iedereen in de zaal wordt aangekeken en soms persoonlijk aangesproken. Muzikant Bülent Aydin begeleidt het spel met de kanun. Dit klassieke Turkse instrument is een soort kruising tussen een liggende harp en een citer. Deze begeleiding voegt een prachtige dimensie toe aan de vaak geestige anekdotes over de vervreemdende ervaringen van Sadettin en zijn moeder: zij zeulen met tien kilo luiers door de hete, drukke straten van Istanbul, worden constant belaagd door bedelende zigeunerkinderen en ontmoeten steeds onbekende, verre familieleden. Turks machismo en trots, religie, nationalisme, vreemdelingenhaat, legendarische veldslagen en antisemitisme: dit alles komt met helder schetsmatig spel en verhalende passages voorbij.

Bananenrepubliek Turkije

Fotograaf: Paulina Matusiak

Als leidraad gebruikte Sadettin Kirmiziyüz het boek Mensenlandschappen van schrijver Nâzim Hikmet, waaruit hij passages citeert en omvormt tot zijn eigen reisverhaal. De grote hoeveelheid van elkaar opvolgende impressies zorgt ervoor dat niet alles even goed beklijft. Wel wordt duidelijk dat hij door deze reis verliefd is geworden op zijn moederland, waarvan hij ook de schaduwkanten ziet. Hij noemt Turkije een ‘bananenrepubliek’ waarin door middel van nationalistische propaganda de schuld voor allerlei misstanden bij andere bevolkingsgroepen wordt gelegd: de Armenen, de Grieken, de Koerden, de Arabieren en de Joden. Kirmiziyüz reisde begin 2008 door Turkije, net toen het Turkse leger Noord-Irak binnenviel om de Koerdische PKK strijders aan te vallen. De propaganda van de Turkse overheid: “onze Mehmetjes gaan die Koerdische terroristen vernietigen,” laat hem echter koud. Als ‘linkse kunstenaar’ voelt hij zich ver verwijderd van de macho’s die hem bespotten over het feit dat hij niet in Turkse militaire dienst is geweest. Deze scepsis over de geweldspolitiek van de Turkse regering werkt verfrissend, hij kijkt naar deze retoriek als een buitenstaander, als een Nederlander. Het is uit liefde dat Sadettin Kirmiziyüz kritiek kan hebben op zijn moederland. Deze liefde toont zich in zijn betrokkenheid. Hij is eerlijk over zijn eigen vooroordelen over de mensen die hij ontmoet. Ook de vooroordelen van de toeschouwers worden getoond. Op een kleine televisie is een zwart-witopname te zien van een oude man met tulband en baard – eerste associatie: type Bin Laden – waarna hij achteloos opmerkt: “dit is overigens geen terrorist, dit is mijn oudoom.” Dit toont hoe ook autochtone Nederlanders zich laten beïnvloeden door onze eigen ‘propaganda’ die onze denkbeelden kan bepalen: een man met baard en tulband, dat moet wel een terroristische gek zijn. Door dit ontwapenende, sympathieke spel werkt zijn verliefdheid voor zijn moederland in ieder geval aanstekelijk.

Nuchtere Hollander

Korte interacties met het publiek en zijn muzikant geven de aanzet voor elke scène. Zo vraagt hij aan een aantal mensen: “Bent u religieus?” waarna hij vertelt over de schaamte die hij voelde toen zijn grootmoeder hem vroeg voor te gaan in het gebed, en hij moest bekennen dat hij het ritueel totaal vergeten was. De tragiek van immigratie wordt zo pijnlijk duidelijk. Een mens emigreert, vindt een plaats binnen een nieuwe cultuur, maar zal zich altijd een buitenstaander voelen. De tragiek is dat bij terugkomst naar de oude cultuur het duidelijk wordt dat het verblijf in het buitenland die persoon heeft veranderd. Zo wordt iemand een buitenstaander voor de eigen oorspronkelijke cultuur. Sadettin Kirmiziyüz is in Nederland opgegroeid. Hij heeft zowel een Nederlands als een Turks paspoort. Hij is een Nederlander in de ogen van de Turken, hij is een Turk in de ogen van de Nederlanders. Hij is beide. Hij is geen van beide. Het is deze spanning tussen tradities die maakt dat Avondland een belangrijke voorstelling is. Juist omdat het uiting probeert te geven aan deze worsteling tussen verschillende identiteiten en geen makkelijke antwoorden wil geven. Het is onmogelijk om zomaar te kunnen kiezen, zoals populistische nationalisten in zowel Nederland als Turkije eisen. Het is oneerlijk. Het is onmenselijk. Sadettin blijft een nuchtere Hollander, maar wel een die trots is op waar zijn familie vandaan komt. Al wil hij absoluut niet in het familiegraf in Bursa begraven worden. Dit drukt hij ons met klem op het hart.