Schande in woord

Toneelstuk Brandhout. Een irritatie is gebaseerd op de roman Holzfällen. Eine Erregung van Oostenrijker Thomas Bernhard. Het boek is onderdeel van een trilogie, waarin Bernhard de kunsten bekritiseerd. Na een roman over muziek en één over de schilderkunst is Holzfällen het laatste deel. Deze keer behandelt Bernhard de theaterwereld. Damiaan De Schrijver en Jolente De Keersmaeker van Toneelspelersgezelschap Stan besloten zich vol overgave op een theaterversie te werpen. Het helpt misschien dat het duo bekend is met het werk van Bernhard. Twaalf jaar geleden brachten zij namelijk ook al het tweede deel uit de trilogie (Alte Meister) onder de aandacht.

Schande

Thomas Bernard is fel en veroordelend in zijn werk. Zo werd Holzfällen direct na publicatie verboden in Oostenrijk. En dit was zeker niet de eerste keer dat de auteur tegen verzet aanliep. Bernard raakte regelmatig verzeild in schandalen. Zijn kritische toon viel niet in de smaak bij de Oostenrijkers die hij in zijn werk aanviel. Gelukkig werd het verbod op Holzfällen na enige tijd weer opgeheven.

Caravaggio, Judith onthoofdt Holofernes (1599)

Brandhout

ademt woede, op alle mogelijke manieren. Het is een toneelstuk dat is doordrongen van vlijmscherpe observaties en kritiek. Damiaan de Schrijver speelt zijn verbitterde (hoofd)rol met verve. Met grote armbewegingen en een vastbesloten tred heeft hij het toneel volledig in de houdgreep. Hij overtuigt en weet, tijdens de stroom aan woorden die over zijn lippen komt, zelfs nog het publiek scherp in de gaten te houden en te reageren op het kleinste kuchje. De Schrijvers humor is ontwapend en geeft het stuk de luchtige momenten die het zo goed gebruiken kan.

Happen naar lucht

Boven alles is Brandhout intiem. De achterwand, gemaakt van sloophout, staat voor op het toneel. De Schrijver vertelt zijn verhaal recht het publiek in. Deze manier van spelen maakt de grote zaal klein. Intimiteit heeft in dit geval echter geen positieve smaak. Het is een gevoel van onmogelijk níet kunnen luisteren, niet weg kunnen en middenin het verhaal zitten. Echt beklemmend wordt dit echter nooit, doordat De Schrijver zich hier en daar aan een (geslaagde) grap waagt of de woorden zo overdadig zijn dat er nog moeilijk een boodschap te ontwaren is.

Naast de verteller, die het stuk draagt, zit er een actrice op het toneel. Zij souffleert, helemaal volgens script, en begeleidt de tekst met knikjes of blikken. Deze rol wordt gespeeld door Jolente de Keersmaeker, Sara de Roo of Monica Verhofstadt. Hoewel dit personage het stuk enige ademruimte geeft, is zij geen noodzakelijke toevoeging. De reacties van de souffleur zijn miniem en bovendien veelal erg flauw.

De tekst is het grootste struikelblok in de voorstelling. Maar tegelijkertijd leunt het stuk hier compleet op. Brandhout is een ontzettend tekstueel stuk. Hoewel De Schrijver een fantastische mimiek en manier van bewegen blijkt te bezitten, voert gesproken taal de absolute boventoon. De boodschap van Bernhard zit verborgen in zijn woorden en wie het verhaal niet volgt, kan moeilijk de aandacht bij het stuk houden.

De bewegingsruimte op de planken is niet groot en daardoor soms wat slaapverwekkend. De uiteindelijke climax biedt de acteurs meer lucht. Toch is deze (zogenaamde) omslag erg voorspelbaar en wordt van de mogelijkheden die dit biedt helaas nauwelijks gebruik gemaakt.

Brandhout. Een irritatie vertelt een verhaal. Deze vertelling rust haast volledig op de woorden die als een waterval over het toneel rollen. Het is wat veel van het goede. De tekst wordt op momenten, ondanks het interessante spel van De Schrijver, een monotone brij die nauwelijks nog te volgen is. Brandhout boeit bij vlagen, maar er had wat tekst geschrapt mogen worden. Ook om het spel van De Schrijver nog beter uit te laten komen.

Brandhout. Een irritatie staat nog tot en met 22 april 2009 in theaters door Nederland en België.