Adolf nog steeds aanwezig

Om de strijd voort te zetten moeten de top Nazi’s sluw te werk gaan, niet alleen bruut geweld, maar ook propaganda, manipulatie of zelfs de democratie kunnen dienen als wapens. Wapens om het Rijk te laten winnen. Deze rabiate tirade wordt afgewisseld met kalme – charmante – woorden van vriendschap voor zijn trouwe volgelingen. Zonder hen is hij niets. Het is aan hen om zijn werk af te maken.

Borrelpraat
De Britse acteur Pip Utton speelt de rol van Adolf zonder Duits accent, maar met pruik, pak en snor. Het spaarzame decor is een tafeltje met een kleedje, een lamp, een stoel en een grote vlag met hakenkruis. Gewapend met deze simpele rekwisieten reist Utton al jaren over de wereld om met zijn zelfgeschreven solovoorstelling naar eigen zeggen de wereld iets minder intolerant te maken. Juist door te laten zien dat het fascisme nooit echt is uitgeroeid, maar zich heeft vermomd en nog steeds onderhuids doorwerkt. En dat fascistische neigingen nog steeds moeten worden bestreden. Dit wordt scherp duidelijk in het laatste deel van het stuk. Aan het eind van de laatste hysterische krijspartij van Adolf gaat het zaallicht aan. Utton ontdoet zich van pruik, pak en snor, grijpt een biertje en sigaret en begint een gesprek met de zaal. “Wat u net zag was maar theater”- hier staat een gewone Britse kerel die begint te ouwehoeren over de vergane glorie van Groot Brittannië. Maar in zijn borrelpraatgrappen sluipt steeds meer racisme, vreemdelingenhaat, seksisme, Islamofobie en paranoïde antisemitisme. Er wordt in de zaal wat gegeneerd gelachen. Het is al snel duidelijk dat deze reactionaire prietpraat onderdeel is van de voorstelling. Dan komt het hoge woord eruit: de democratie is een schijnvertoning die alleen gebruikt moet worden om aan de macht te komen. Daarna moet het onmiddellijk worden afgeschaft, zodat het domme volk zich niet meer kan bemoeien met echt leiderschap. Het personage van de ‘gewone man’ legt de schuld en de verantwoordelijkheid van alle misstanden in de wereld niet bij zichzelf, maar bij een ander. Het is duidelijk. Het fascisme is terug van nooit weggeweest. De verantwoordelijkheid ligt bij ons allemaal om waakzaam te blijven.

Self made man

Pip Utton is autodidact en is zich pas op latere leeftijd serieus met theater bezig gaan houden. Op het eerste gezicht houdt zijn voorkomen het midden tussen die andere Britse acteur die vanuit de totale obscuriteit een megastatus bereikte: Ricky Gervais – bekend van de televisieserie The Office – en de Amerikaanse politieke stand-up komiek Lewis Black. Een totaal onopvallende getrouwde man en vader van twee kinderen. Naast Adolf is hij ook te zien als Charlie Chaplin –“The other guy with the moustache. It keeps the production costs down”– en als de schilder Francis Bacon. Hoewel de voorstelling Adolf al tien jaar oud is blijft het verhaal relevant. Zeker vanwege het feit dat Utton blijft schaven aan de tekst om de voorstelling fris te houden. Inmiddels bestaat de speeltekst niet alleen meer uit woorden van Hitler en Utton zelf, maar zijn ook uitspraken van Jozef Stalin, Margaret Thatcher, Kofi Annan en Tony Blair in de speeltekst verwerkt. Vooral de laatste was duidelijk terug te horen in Adolf’s speech: “Diplomacy can only work by force”. De parallellen tussen het neoconservatisme van Bush en Blair met haar verziekte pogingen om het Midden-Oosten te domineren en de nationaal-socialistische annexatiepolitiek van Hitler worden pijnlijk duidelijk.

Waakzaamheid
De voorstelling lokte in de loop der jaren veel extreme reacties uit: Utton is fysiek bedreigd en geslagen, mensen zijn weggelopen, zijn voorstellingen zijn geboycot en er is een aanklacht van antisemitisme en het aanwakkeren van rassenhaat tegen hem ingediend door een aantal organisaties in Engeland. Deze reacties zijn eigenlijk onbegrijpelijk. Het is volkomen helder dat Pip Utton zeer integer is in het aankaarten van de onderhuidse xenofobie en intolerantie die iedereen in meer of mindere mate in zich heeft. In het huidige politieke klimaat waarin Nederland zich bevindt zijn fascistische tendensen zich weer aan het manifesteren. Denk maar aan de PVV van Geert Wilders (die overigens met naam en toenaam wordt genoemd in Adolf) met zijn rabiate moslimhaat, of de Trots of Nederland ‘beweging’ van Rita Verdonk die heimelijk gesteund wordt door het grote bedrijfsleven. Partijen zonder leden met inspraak, die de democratie alleen zien als middel om aan de macht te komen om zo hun antidemocratische hervormingen door te voeren. Daarom is deze voorstelling van belang. Zeker nu. Adolf verzekert ons aan het eind van de voorstelling: “I don’t need a second coming. I never went away… Just let me in. I’ll do the rest.”