Sociaal experiment in goed en kwaad

Stel, je woont in een dorp aan de rand van de wereld, ten tijde van een fictief soort middeleeuwen. Het dorp wordt door een vreselijke epidemie getroffen en je blijft met z’n zevenen over. Hoe pak je de draad weer op? Hoe bepaal je wat wel en niet mag, wat orde is en wat onrecht? Daarover gaat Het Licht van het Noord Nederlands Toneel, naar de gelijknamige veelgeprezen roman van de Zweedse auteur Torgny Lindgren.

Regisseur Koos Terpstra en dramaturg Tom Blokdijk, die samen het boek bewerkten voor toneel, kozen voor dit verhaal omdat het zoveel zegt over het hier en nu. Iedereen heeft de mond vol over normen en waarden, waar wat is nu precies goed en fout? Welke universele waarheden zijn er nog over om een nieuwe maatschappelijke orde op te bouwen? En is de mens niet gewoon van nature slecht?

Excessen

Wat dat laatste betreft, schetst Het Licht niet direct een optimistisch beeld. Hoewel er voor gewaakt is om al te snel conclusies te trekken, loopt het in het dorpje Kadis waar de ‘grote ziekte’ (een soort pest) heeft toegeslagen, vooral uit de hand. Een vader die zijn eigen dochter bezwangert om tenminste zeker te zijn van een erfgenaam voor al zijn rijkdom en bezittingen, een dorpshoofd dat de overlevenden tegen elkaar uitspeelt met list en bedrog, een wilde slachtpartij van al het overtollig vee (om de natuurlijke orde te herstellen): het zijn enkele van de excessen die voorbijkomen zodra de ziekte eenmaal heeft toegeslagen. Na het grote sterven is niets meer zeker, zijn zelfs kinderen nergens meer veilig en leiden botsende ideeën over waarheid en moraal tot onderling geweld.

Opvallend genoeg is het tweede slachtoffer van de ziekte de priester Blasius (Martijn de Rijk). Zijn hele leven lang rende hij ervoor weg, omdat de ziekte immers zijn geloof in een goede, verzorgende God, aantastte. Het hele stuk zit vol verwijzingen naar het al dan niet bestaan van een hogere macht die orde schept. Door de vele zinsneden als “Niets is zo onbetekenend dat het geheel op eigen kracht kan bestaan” in hardop gepieker en geraaskal, is het stuk eerder een vraagstelling van een sociaal experiment dan een neergekwakte rechtlijnige mening.

Verbeten grimmigheid

Daar droeg de unieke setting van deze avond aan bij. Het publiek zat namelijk kriskras op het podium, het doek naar de zaal was dicht, en de acteurs speelden rondom, langs, voor en achter de toeschouwers. Dit gaf een wonderlijke betrokken atmosfeer, die soms – zoals bij de verkrachtingsscène middenin het publiek – ondraaglijk was. Doordat de heftige discussies over goed en kwaad, noodzakelijkheid, orde, recht etcetera zo dicht op de huid van de toeschouwers gevoerd werden, werden deze extra geprikkeld om na te denken over wat ze zelf ervan zouden vinden.

De directe, intense speelstijl die we van het NNT gewend zijn, kwam daardoor goed tot zijn recht. Jammer was het dan ook dat deze naar het einde toe doorsloeg in verbeten grimmigheid. In een gewone grote zaal-opstelling was dat waarschijnlijk geen euvel geweest. Ook bepaalde theatrale effecten, zoals het gebruik van water en vuur en de door merg en been gaande geluidsband, leken soms net iets te groot voor deze intieme setting. Daarentegen was de brandstapel met al het geslachte vee, volgens vertelster Bera (Ilse Ott) nota bene ‘drie huizen hoog’, uitgebeeld middels een klein vuurtje, precies in proportie om de verbeelding optimaal aan te spreken.

Het stuk eindigde waar het begon: met Maria (Liesbeth Groenwold), de vrouw die boer Jasper (Niels Croiset) zo vaak in zijn dromen had gezien dat hij zeker wist dat ze bestond en die hij in de stad was gaan zoeken. In plaats van met haar was hij echter teruggekomen met een konijn, en onbedoeld ook de vlooien die de ziekte zouden verspreiden. De vrouw bleek dus tóch echt, en brengt een open einde mee. Een geruststelling voor waar we zelf hoopvol in geloven?

Het licht is nog te zien t/m 15 december 2007 Klik hier voor de speellijst.