Een Herfstsonate zonder piano
Na Scènes uit een Huwelijk door Toneelgroep Amsterdam werd nu ook Ingmar Bergmans film Herfstsonate door Hummelinck Stuurman Theaterproducties voor het toneel bewerkt. In een passend sober decor ontrolt zich het verhaal van een nacht waarin een moeder en een dochter de confronterende waarheid over hun gedeelde verleden onder ogen zien.
Charlotte, een wereldberoemde pianiste en vrouw van de wereld, brengt na een lange afwezigheid weer een bezoek aan haar dochter Eva. Eva reddert onvermoeibaar en opgetogen rond om het haar wereldwijze moeder naar de zin te maken in haar eenvoudige huis in de provincie. Het blijkt dat ook de zwaar gehandicapte Helena, de tweede dochter, aanwezig is; ze wordt al jaren door Eva in huis verpleegd. De vrouwen lijken er alles aan te willen doen om het verleden, waarin Charlotte haar dochters verwaarloosde, te vergeten, maar tijdens een lange onrustige nacht loopt de spanning langzaam op. Alles wat altijd werd verzwegen wordt uitgesproken en de gezinshereniging loopt uit op een harde en indringende confrontatie.
~
Knäckebrödklanken
Ik zag ooit eens een kleine hilarische Herfstsonate-persiflage van Arjan Ederveen (Charlotte) en Tosca Niterink (Eva). Bergmans drama werd oneerbiedig maar raak gereduceerd tot veel dreigende stiltes in langzaam zwart-wit geschoten, gesnotter achter de piano en zelfverzonnen knäckebrödklanken. Maar hoe komisch ook, de originele film (Höstsonaten, 1978) met de ijzersterke Ingrid Bergman als Charlotte en Liv Ullmann als Eva blijft staan als een huis, en is zelfs moeilijk te vergeten tijdens deze productie van Hummelinck en Stuurman.
Niets te veel
De film blijkt zich echter prima te lenen voor een opvoering als theaterstuk. De lange, trage shots van Bergman zijn vertaald naar een statisch, monochroom, maar inventief decor. De eenvoud, de multifunctionaliteit en het vele hout doen Zweeds aan. Alle aandacht ligt zo, geheel in de lijn van de film, bij de personages en hun interactie. Vakvrouw Linda van Dyck speelt Charlotte mooi, maar wellicht zorgt de afstandelijkheid van de rol ervoor dat er geen vuurwerk tevoorschijn komt. Camilla Siegertsz zorgt echter voor sterk tegenspel als Eva, die in het hele spectrum van zorgzaam grijs muisje naar diep gekrenkte furie overtuigt.
~
Piano
Opvallend genoeg is er geen piano geplaatst in het sobere decor. De mooie muziek (Bach, Bartok, Chopin en Beethoven) hoor je terwijl de actrices, op de rug gezien, met hun lichaamstaal een subtiele suggestie van vertolking geven. Het pianospel, de zuivere stem van het gevoel, krijgt hierdoor iets mysterieus en ongrijpbaars. De schoonheid van deze muziek heeft middels Charlotte’s carrière een wig gedreven tussen haar en haar dochters. En terwijl ze met haar pianospel tot het uiterste gaat in het vertolken van emoties is ze hier als moeder niet toe in staat geweest. Het is schrijnend om te zien hoe haar gehandicapte dochter, met al haar beperkingen, beter weet te communiceren dan de gevierde diva.
~
Toneel Publieksprijs
De nominatie voor de Toneel Publieksprijs die deze voorstelling ten deel viel, vind ik iets te veel eer. Het verhaal van Herfstsonate, dat vertelt over de schoonheid van de muziek, van de melancholieke herfst van het leven met zijn onverbiddelijk gedane zaken, en de schrijnende gevolgen van het gebrek aan moederliefde wordt zeker invoelbaar neergezet. Dit is een vakkundig gemaakte toneelvoorstelling zonder toeters en bellen, maar ook zonder grote verrassingen.
Herfstsonate is nog te zien tot en met 31 maart.
Voor een actuele speellijst kijk op de site van Hummelinck Stuurman.
KarlForster 
