In Memoriam: Kabouter Buttplug

Ritueel afscheid
Deze plechtigheid was de eerste in een tiendelige reeks van uitvaarten die werd bedacht door theatermaker Dries Verhoeven, elk opgedragen aan een ander verdwenen ‘denkbeeld, waarde of deel van onze maatschappij’. Zo laat hij ons stilstaan en nadenken over recente culturele ontwikkelingen door een ritueel afscheid te organiseren. Niks terugvechten tegen de moordende bezuinigingen op cultuur dus, want ‘Het Draagvlak’ is officieel overleden en wij kunnen alleen nog rouwen en afscheid van hem nemen. Het is niet bekend gemaakt wat de andere ‘verloren ideeën’ zullen zijn die tijdens het SPRING Performing Arts Festival (15 tot 25 mei in Utrecht) worden herdacht en begraven.

Bidden voor Kabouter Buttplug
In zekere zin heeft De Uitvaart een over het paard getilde premisse: een theatervoorstelling waarin het draagvlak voor de kunst dood wordt verklaard, en waar we allemaal moeten rouwen omdat het vak kunstenaar niet meer het respect krijgt dat het zou verdienen. Het had kunnen ruiken naar niet-ironisch zelfbeklag, zoals de actie van Schreeuw om Cultuur bijvoorbeeld wel deed. Maar De Uitvaart is juist wél ironisch, zij het op een zeer subtiele wijze. De vorm is in alles een overtuigende nabootsing van een rooms-katholieke herdenkingsdienst, inclusief een bidprentje met een foto van de fameuze Kabouter Buttplug (het beeld Santa Claus van Paul McCarthy). Deze vorm werd trouwens zo goed doorgevoerd dat de vijf mannen die voor de deur van de kerk al biddend tegen de voorstelling protesteerden gewoon bij de performance leken te horen.

Requiem tegen cultuurpessimisme
De voorstelling verloopt precies zoals een echte katholieke uitvaart. Er is een voorganger, een schuldbelijdenis, een gloria. Een student van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht mag kaarsen aansteken bij de kist. Er zijn meerdere sprekers en er wordt ook gesproken namens de familie van de overledene. Na de kerkdienst liepen wij als begrafenisstoet naar een veld achter de stadsschouwburg waar de kist ter aarde werd besteld. Achteraf was er een receptie met koffie en cake. Het enige echte verschil met een normale begrafenis is dat het de uitvaart van een idee en niet van een persoon betreft.

Het mengen van de roomse liturgie met de teloorgang van het draagvlak voor de kunst in Nederland zorgt voor een aantal hilarische momenten. Zo gaat er een collectemand rond in de kerk ten behoeve van het fonds voor de podiumkunsten, en er wordt niet alleen uit het boek van Job, maar ook uit de brieven van Vincent van Gogh voor gelezen. Net als de Bijbelse Job wordt ‘De Kunst’ beproeft, nu zijn oude partner ‘Het Draagvlak’ is overleden, zo stelt de voorganger. Door naar het tanen van ‘Het Draagvlak voor de Kunst’ in Nederland te kijken als een beproeving kunnen wij ons mogelijk wapenen tegen cultuurpessimisme, door net als Job juist in tijden van rampspoed te blijven geloven in het bestaansrecht van de kunst.

Ironisch maar oprecht
Maar wat ‘De Kunst’ nu precies is, dat moeten we als publiek zelf bedenken, in De Uitvaart blijft het een abstract onderwerp. Dries Verhoeven is in zijn oeuvre altijd bezig geweest met het openbreken van de hermetische theaterwereld. In Niemandsland (2008) stuurde hij bijvoorbeeld zijn publiek op safari door de wijk Lombok en De Grote Beweging (2006) keek je in een minibioscoop naar toevallige passanten op een plein alsof het personages in een speelfilm waren. Hij zoekt telkens nieuwe locaties en ervaringen op, die vaak draaien om het op een andere manier beleven van onze dagelijkse werkelijkheid en directe omgeving. Met dergelijke projecten keert Dries Verhoeven zich af van de traditionele vormen van theater en creëert hij belevingen die dicht bij de maatschappij staan.

De echte grap is dat je zowel meekrijgt hoe absurd het is om op deze dramatische manier stil te staan bij de verandering van de maatschappelijke opvattingen over kunst, maar tegelijkertijd mag je ook echt rouwen om het verlies van een lange opsomming van gezelschappen, fondsen en festivals die recent hun deuren moesten sluiten.

Preken voor eigen parochie?
Gelukkig is zelfs de letterlijke preek in De Uitvaart niet belerend, en omdat de toon tegelijkertijd oprecht en ironisch gedistantieerd is voel je steeds de dubbele laag van wat er wordt gerepresenteerd, een terugkerend thema in het werk van Dries Verhoeven. Naar eigen zeggen zet hij liever aan tot denken dan dat hij applaus ontvangt en hij daagt zijn publiek in De Uitvaart zeker op een verassende en grappige manier uit om opnieuw naar ons eigen cultuurpessimisme te kijken. Helaas heeft hij daarbij niet echt iets nieuws over het onderwerp gezegd of een uitdagende stelling ingenomen.