Ongemakkelijk en ontwapenend

Hugo Claus stelde: ‘Kunst is geen papje, geen snoepje waarvoor je alleen je bek hoeft open te doen. Het is vooral een kwestie van aandacht en geconcentreerde energie.’ Wat zou hij zou vinden van de bewerking van zijn boek Het jaar van de kreeft in de regie van Luk Perceval bij Toneelgroep Amsterdam? In geen geval een papje of snoepje, verre van.

Hugo de sekspop

We zien een donker kaal toneel met twee acteurs, een pianist en een rood kinderfietsje. Daarboven hangen tientallen roze plastic sekspoppen uit de jaren zeventig, merk Hugo.

Bij aanvang, als de man en de vrouw zwijgend tegenover elkaar op en neer staan te springen en elkaar daarna onhandig achterna zitten, zinkt de moed je in de schoenen. Blijft dit zo twee uur lang? Oef. Het ziet eruit als een ballet door amateurdansers. Zeer ongemakkelijk om naar te kijken. Maar dit zijn wel Gijs Scholten van Aschat en Maria Kraakman, acteurs van naam. Kraakman huppelt en rent vlot rond, maar Scholten van Aschat transpireert en is zich duidelijk hevig aan het inspannen.

Tien minuten ellende

Als toeschouwer denk je: ‘Moet dit echt?’ Maar dan neemt het verhaal in de door Perceval sterk ingekorte maar prachtige tekst van Claus de overhand. Het is een liefdesgeschiedenis tussen twee mensen die op geen enkele manier bij elkaar horen, niets gemeen hebben en, hoe graag ze dat ook willen, geen goeie seks kunnen hebben. En plotseling zie je Scholten van Aschat als het personage dat hij speelt: de ietwat onhandige, oudere man. Je vergeet dat je naar een steracteur kijkt en je gaat mee in zijn passie. Je volgt vooral hem omdat hij de verteller is, die op deze manier op de relatie terugkijkt en probeert de zin ervan te ontdekken, maar ook omdat de vrouw veel minder eenduidig is in wat ze wil. Ze maakt een vrijere en ongeremdere indruk dan hij, maar ze is onmachtig. Ze maakt ruzie, ze doet moeilijk, ze lijkt constant te liegen. Hij vertelt hoe ze hem, ondanks dat alles, ontroert. En hoe hij later, als het al is afgelopen tussen hen en hij een andere vrouw heeft en zelfs een kind, alles zou willen geven voor tien minuten met haar: ‘tien minuten ellende’.

Moedig

Later in Het jaar van de kreeft wordt de nadruk op het bewegen minder en komt de acteur Scholten van Aschat met zijn superieure tekstbehandeling bovendrijven. Maar toch, mooi en vooral heel moedig dat regisseur en acteurs zo hebben gezocht naar een theatrale en fysieke manier om de woorden en bedoelingen van Claus recht te doen. En ondanks het feit dat het allemaal niet goed afloopt, ondanks alle tegenstrijdigheden, versterkt deze voorstelling je geloof in de liefde.