Xaver Scharwenka

Schwarwenka (en zijn broer Philipp) werd vooral bekend als muziekpedagoog en de succesvolle uitbater van erg goed boerende muziekopleidingen in Berlijn en New York. Hij werd geboren in Posen, tegenwoordig diep in Polen maar toen op het grensgebied van het Duitse en het Slavische gebied. Die tweespalt kenmerkt Scharwenka’s muziek ook: enerzijds een Duitse helderheid van structuur en melodie, maar ook een duidelijk Slavisch aandoende melancholie en bravoure. Dat is vooral te horen in zijn (vier) pianoconcerten, die vol zitten met roffelende solo’s, solistische waaghalzerij en grootse intro’s.

Mahler als solist

Met die concerten was Scharwenka bepaald succesvol: het eerste maakte zijn première mee in 1887, met de componist voor het orkest en niemand minder dan Gustav Mahler als solist (de enige keer dat Mahler ooit zoiets zou doen). Maar het succes van de concerten en Scharwenka’s conservatoria viel in het niet bij dat van de talloze stukken voor solo-piano die hij schreef.

Lesprogramma

Vooral met de Poolse Dansen, waarvan Scharwenka er een aantal series afleverde, voorzag hij in een stijgende behoefte naar speelbare pianomuziek en in zijn eigen, bijzonder forse, inkomen. Er zijn series met vrij eenvoudige muziek en met lastiger varianten; het totaal kwam neer op een soort lesprogramma voor piano, een beetje op de manier zoals Bach met het Wohltemperierte Klavier en Bartók met de Mikrokosmos voor ogen stond. Tot ver in de twintigste eeuw waren de Poolse Dansen standaard oefenmateriaal voor elke pianist.

Deze CD bevat één van de latere en ingenieuzer gecomponeerde series Poolse Dansen, gecomponeerd in 1881. De Turkse Seta Tanyel, die zich al langer inzet voor een herwaardering van Scharwenka’s muziek, handelt ze meer dan adequaat af, wat lastiger is dan je zou denken. In tegenstelling tot heel veel muziek voor piano solo geven deze stukken de solist nauwelijks mogelijkheden om uit te blinken – ze zijn er veel meer op berekend dat ze ook onder de handen van een minder talentvolle pianist goed klinken.

Tanyel heeft dat begrepen, doet geen gekke dingen, en laat haar virtuoze aandrang wachten tot de overige stukken op de CD, waarbij acrobatiek wat meer kans krijgt. Vooral het korte Scherzo in G is zo’n stuk, waarbij Tanyel iets meer van haar vaardigheden kan tonen.

Gevoel voor drama

Het meest opmerkelijke deel van deze CD wordt gevormd door een serie variaties voor piano, opus 48. In tegenstelling tot de Poolse Dansen zijn dit stukken geschreven voor de professionele solist en ook vaak door Scharwenka, zelf een beroemd concertpianist, uitgevoerd. Na de Dansen werd het dan ook zijn meest bekende werk. Tanyel lijkt zich er meer in thuis te voelen dan in de Dansen en speelt de stukken voluit, met gevoel voor drama en het pedaal. Dat ze daarbij af en toe struikelt over de rode draad van de sentimentaliteit kun je haar eigenlijk niet echt kwalijk nemen, maar het toont wel aan dat ze meer affiniteit heeft met Scharwenka’s Slavische gemoed dan met zijn Duitse degelijkheid. Aan Tanyels vakmanschap kan echter nergens worden getwijfeld.

De opname is een beetje aan de donkere kant, waardoor met name de (‘zware’) linkerkant van de piano soms onduidelijk wordt. Deze opname is oorspronkelijk gemaakt door het inmiddels ter ziele gegane label Collins classics, en Hyperion/Helios heeft een goede keuze gemaakt toen het besloot om deze serie van in totaal vijf CD’s opnieuw uit te brengen, vooral tegen deze prijs.