Braziliaanse veteraan op tilt

Tom Zé stond net als Gilberto Gil en Caetano Veloso aan de bakermat van de Braziliaanse Tropicáliabeweging eind jaren zeventig. Ook vandaag de dag wordt de Tropicáliabeweging nog beschouwd als een culturele revolutie die het begin vormde van het nieuwe Brazilië. Daar waar Gil en Veloso wereldberoemde sterren werden (Gil is inmiddels Minister van Cultuur in de regering van president Lula) verdween Tom Zé in de obscuriteit van de metropool São Paolo. Als David Byrne niet uiterst gecharmeerd was geweest van de muziek van deze cultartiest hadden wij de man waarschijnlijk nooit leren kennen.

Anti-elitair

Dertig jaar na het verschijnen van zijn conceptalbum Estudando O Samba, een plaat waarop hij een totaal andere kijk op sambamuziek geeft, bestudeert Tom Zé op zijn nieuwe plaat Estudando O Pagode de wereld van de rauwe Braziliaanse muziekstroming pagode. Pagode is een stroming die heel populair is bij de lagere Braziliaanse klasse (helaas de meerderheid van de bevolking) en net als bijvoorbeeld cumbia of flamenco wordt veracht door de middenklasse en elite. Pagode is ruige dansmuziek, met teksten vol machogebral en haantjesgedrag. Je kunt het haast vergelijken met porno; de vrouw is in deze muziek gedegradeerd tot een stuk vlees. Tom Zé wil met zijn nieuwe album de rol van de vrouw in Pagode muziek aan de kaak stellen, maar onderzocht voor dit album ook de rol van de vrouw door de geschiedenis heen. Estudando O Pagode is volgens Zé dan ook vooral een unfinished operetta, een stuk gezongen journalistiek, bestaande uit zestien liedjes over zestien sterke, dappere en mythische vrouwen.

Hypnotiserend

De muziek van Tom Zé is een hectisch, ritmisch spektakel dat zich niet leent voor easy listening. Kenmerkend voor de “Zé sound” zijn de indringende elektronische geluiden die elke song ritmisch vormgeven. Deze geluiden variëren van snerpende distortion tot repeterende samples van bijvoorbeeld een Ave Maria gebedje of een schreeuwende vrouw. Tom Zé strooit voortdurend met betoverende soundbites. De combinatie van zwoele akoestische Bossanova gitaren en af en toe een swingende piano zorgt voor een hypnotiserende cocktail van onalledaagse klanken. Onderga deze muziek en gij zult huiveren!

De Portugese teksten belemmeren velen van ons de “operetta” volledig te kunnen begrijpen. Toch hoef je de taal niet te beheersen om te horen dat de voordracht bijzonder geestdriftig is. Ondersteund door de prachtige stemmen van sopraan Suzana Salles en alt Luciana Mello, wil Tom Zé ons er van overtuigen dat de vrouw wereldwijd een beter lot verdient.

Zomers

Tom Zé verdient lof met deze gedurfde onderneming. Of zijn bekendheid er in thuisland Brazilië mee zal toenemen is maar de vraag; daarvoor is Estudando O Pagode toch echt te excentriek. Maar wil je deze zomer eens iets anders draaien en houd je van bijvoorbeeld Manu Chao of Gabriel Rios, dan zou je deze ongrijpbare, swingende muziek eens moeten uitproberen.