English Baroque Soloists o.l.v. John Eliot Gardiner

Nadat Johann Sebastian Bach in 1723 als cantor in Leipzig werd aangesteld begon een zeer productieve periode. Hier componeerde hij het leeuwendeel van zijn cantates voor nagenoeg iedere zon- en kerkelijke feestdag. Uiteindelijk ontstonden aldus vijf jaargangen met cantates, waarvan slechts één deel bewaard gebleven is. Deze muzikale schatkist werd in de jaren negentig van de vorige eeuw door Ton Koopman en zijn Amsterdam Baroque Orchestra & Choir integraal uitgevoerd en opgenomen. Gardiner had zich met zijn Monteverdi Choir en de English Baroque Soloists hetzelfde doel gesteld, waarbij hij echter een andere thematische aanpak volgde. Wat hij gemeen had met Koopman? Beide begonnen hun project met een contract bij een grote platenmaatschappij, om echter gaandeweg te horen te krijgen dat er geen markt zou zijn voor dergelijke omvangrijke muzikale projecten. Ton Koopman nam afscheid van Erato en ging door met zijn eigen label, Antoine Marchand. Gardiner, in eerste instantie gecontracteerd door Deutsche Grammophon, richtte met hulp van gulle sponsers en onder patronage van de Prince of Wales eveneens zijn eigen label op: “Soli Deo Gloria”, ofwel “alleen God zij eer”. Bach onderschreef zijn cantates met de sacrale afkorting SDG. Voor Gardiner meer dan een knipoog naar zijn voormalige broodheer, DG? Deze beide gevallen staan overigens niet op zichzelf; zo produceren ook het London Symphonic Orchestra en het Concertgebouworkest inmiddels onder eigen label.

The Bach Cantata Pilgrimage

Terug naar Gardiner en zijn “Bach Cantata Pilgrimage”. De reis begon op eerste kerstdag 1999 in Weimar, waar in de Herderkirche met de uitvoering van de eerste drie delen van het Weihnachtsoratorium het startschot viel voor de uitvoering van alle overleverde Bach cantates in het millenium jaar 2000, het jaar waarin de tweehonderdvijftigste sterfdag van de componist herdacht werd. De werken werden daarbij op de liturgische feestdagen uitgevoerd waarvoor ze door Bach gecomponeerd waren. Tijdens de ambitieuze pelgrimsreis stond volgens Gardiner de uitvoering van de werken centraal, de gemaakte opnames waren daarbij eerder een nevenproduct. Het interessante is dat ze niet tot in perfectie in een studio zijn opgenomen, maar live opnames zijn van de aan de concerten voorafgaande generale repetite. Gelet op de tijdsdruk waaronder ze tot stand zijn gekomen een prestatie op zich. Überhaupt is de Bach Pilgrimage in meerdere opzichten een klein logistiek wonder: 198 cantates in één jaar tijd op verschillende locaties uitvoeren, en dan gemiddeld nog geen twee dagen tijd hebben om ieder werk in te studeren, en dan nog de geldkraan die werd dicht gedraaid.

Vier juweeltjes

Het feit dat Gardiner en zijn Monteverdi Choir & Orchestra een jaar lang intensief met de cantates in de weer zijn geweest heeft echter zijn vruchten afgeworpen. De vier kerstcantates, die Bach voor eerste dan wel de tweede kerstdag schreef, vormen het sluitstuk van de – een jaar durende – rondreis en werden op 25 december 2000 in de Bartholomew’s Church in New York opgenomen, de enige niet-Europese locatie van de hele tour. Voor wie ook maar enigszins met muziek van Bach bekend is, zal het geen verrassing zijn dat de (koper)blazers het nodige bijdragen aan het vrolijke karakter van Kerst waarvoor deze cantates gecomponeerd zijn. Gardiner voert de vier cantates in een feestelijke, bijna luchtige stemming uit. Of dit aan de muziek zelf ligt, of aan het gegeven dat het hier om de laatste concerten gaat, zal altijd een vraag blijven.

De meest opvallende van de vier hier opgenomen cantates is Dazu ist erschienen der Sohn Gottes. Bach gebruikt in deze cantate de stilo concitato, letterlijk vertaald een ‘bewegende stijl’. Dit is een stijlfiguur die honderd jaar vóór Bach door Monteverdi was ingevoerd en die in deze cantate het karakter van de veldtocht onderstreept tegen het kwaad, die met de geboorte van de Zoons Gods wordt ingeluid. Gardiner interpreteert dit gegeven door de cantate met een ongekende expressie en veel dynamiek op de planken te brengen.

De vierde cantate Christum wir sollen loben schon is als de glanzende piek op de kerstboom echter het hoogtepunt van de CD. Gardiner heeft bewust het lekkerste voor het laatst bewaard en heeft dit gevoel uitstekend muzikaal omgezet. Deze cantate kan zonder problemen op de repeat-stand worden gezet. Vooral de aria (een duet voor sopraan en tenor) Ehre sei Gott in der Höhe en de erop volgende bas-aria Wachet auf, ihr Adern und ihr Glieder zijn prachtig uitgevoerd.

Even opvallend als de uitvoering van de cantates is de hoes van CD. De coverfoto is namelijk van de bekende Magnum-fotograaf Steve McCurry en is gemaakt in Tibet. De begeleidende teksten in het booklet zijn delen uit het dagboek van Gardiner, dat hij tijdens de 12 maanden durende reis heeft bijgehouden. Mocht Gardiner dit dagboek ooit in boekvorm als Making of uitbrengen, dan heeft de lezer tegen die tijd een ruime keuze uit de bijbehorende CD’s. En daar kan vol verwachting naar worden uitgekeken!