Ongeleid projectiel

Chabons grootvader was in zijn jonge jaren een behoorlijke vrijbuiter. Na een armoedige jeugd in Philadelphia nam hij dienst in het leger, zoals vrijwel iedere jonge Amerikaan in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Eenmaal in Europa, in de laatste dagen van nazi-Duitsland, krijgt hij de opdracht de wetenschappers op te sporen die het raketprogramma V2 ontwikkelden. Met name de invloedrijke Wernher von Braun is het doelwit van de Amerikanen. De ervaringen in het door ontbering en strijd geteisterde Duitsland zijn bepalend voor grootvaders verdere leven, net zoals zijn grote liefde voor de ruimtevaart.

Knip-en-plakwerk

Opnieuw gaat Michael Chabon zich te buiten aan een wervelende geschiedenis die als een collage-vertelling op papier wordt gezet. Ook met het in 2012 verschenen Telegraph Road wist hij de lezer flink aan het werk te zetten om het verhaal behapbaar te krijgen. Tijd en ruimte zijn voor Chabon beslist geen redenen om een heldere chronologie in zijn boeken te verwerken, wat niet zelden tot een op het eerste gezicht lastig te volgen warboel leidt. Toch weet de schrijver zich met zijn knip-en-plakwerk te redden door van de versnipperde onderdelen stuk voor stuk kleine pareltjes te maken, niet in de laatste plaats door de onwaarschijnlijke dialogen. En opeens begint dan alsnog de volledige diepgang van de geschiedenis zich aan de lezer te openbaren, met als gevolg dat er geen ontkomen meer aan is. Dat doet Chabon razendknap: eerst verwarring zaaien, vol wendingen en confronterend cynisme, om je vervolgens niet meer los te laten.

In Maangloed wordt het personage van de grootvader tot oorlogsheld gemaakt als hij, als een John Wayne avant la lettre, de raketgeheimen van de nazi’s probeert te achterhalen. Hij is erbij als het concentratiekamp Mittelbau-Dora in de Harz wordt bevrijd. De gruwelijke omstandigheden waarin hij de dwangarbeiders aantreft, maken een onuitwisbare indruk op de jonge militair. Na de oorlog begint een zwervend bestaan. Twaalf ambachten en dertien ongelukken; de doelloosheid tot kunst verheven.

Stuwende metafoor

In die afgestompte werkelijkheid komt in ieder geval de liefde op zijn pad. Chabon weet dat prachtig te verweven met de problemen die zijn grootvader ondervindt in het dagelijks leven. Heen en weer geslingerd tussen ambitie en burgerlijke ongehoorzaamheid, veroorzaakt door traumatische oorlogservaringen in combinatie met een joodse achtergrond, is hij een ongeleid projectiel in de omgang met anderen. ‘Woede was zijn geboorterecht’ concludeert de schrijver in het slothoofdstuk. Gelukkig brengt het overheersende verlangen ‘gekend te worden’ enige stabiliteit: de onvoorwaardelijke liefde voor een eveneens door het verleden beschadigde vrouw is zijn redding. Daarnaast een succesvolle carriere in de ruimtevaart, werken voor NASA en dromen van een nieuwe levensvorm op de maan. De cirkel is rond als hij, aan het einde van zijn werkzame leven, onverhoopt de ‘geamerikaniseerde’ Wernher von Braun tegen het lijf loopt:

‘…onbetwistbaar de grootste, smerigste nazigeluksvogel op aarde’.

Het hele ruimtevaartthema, te beginnen bij de ‘vliegende bommen’ van de nazi’s en eindigend bij de bouw van schaalmodellen van ruimtevaartuigen, is de stuwende metafoor in Maangloed. Zowel vernietiging als vernieuwing zitten besloten in de zucht naar hemelbestormende technologie. Destructie en verlangen; Chabon legt beide elementen als een sjabloon over het leven van zijn grootvader en haalt hier en daar een uitschieter naar de oppervlakte. Het gaat van hot naar her en weer terug – als het ongeleide projectiel dat de hoofdpersoon verbeeldt – en de verbindende lijn openbaart zich met het vorderen van de pagina’s. Dat de lezer daar moeite mee zal hebben is te verwachten, maar de volhouders krijgen een tragikomedie voorgeschoteld die nog even zal natrillen.