De manipulatieve kracht van taal

Het stuk, geschreven door de Noorse M.H. Hallum en geregisseerd door Øystein S. Johansen, is gebaseerd op de praktijken en gesprekken van de Stasi. Maar van een heftig thema lijkt aanvankelijk geen sprake. Bij binnenkomst krijg je een glas champagne en staat het publiek op het podium te kletsen alsof de première al achter de rug is. Best gezellig, maar ook ongebruikelijk. Het gaat hier toch om de Stasi? Worden wij nu ook afgeluisterd? Wanneer een van de actrices in deze intieme setting begint te zingen, voel je niet alleen haar zenuwen, maar ga je ook op de andere bezoekers letten en word je je zodoende erg bewust van jezelf.

Dat ongemakkelijke gevoel zet Someone or Other voort wanneer het publiek in de zaal plaatsneemt en de vier acteurs op het podium blijven. Met een valse glimlach observeren ze elkaar en het publiek. Dit houden ze ruim tien minuten vol, waardoor elk geluid opvalt en het persoonlijk ongemak met de minuut toeneemt. Tel daar een camera bij op die alle bewegingen van de personages opneemt en projecteert op een groot scherm achter het toneel en het is duidelijk dat ‘kijken en bekeken worden’ hier op verschillende niveaus een fundamentele rol speelt.

Van feestsfeer tot vijandig verhoor

Dan beginnen de naamloze personages te praten. Ze hebben het onder ander over de dresscode en de andere gasten. Deze conversaties lijken aanvankelijk onschuldig, maar al snel krijgt de achterdocht de boventoon. Er ontstaat steeds meer een drie-tegen-één-spel. Die ene, een man gespeeld door Joep Hendrikx, is in de ogen van de anderen (gespeeld door onder andere Marius Mensink en Nina Fokker) zeer verdacht. Waarvan? Dat wordt niet benoemd. De man zegt nog dat hij niets gedaan heeft. Even lijkt hij zich uit de benauwde situatie te redden, totdat de hele situatie, inclusief de tekst, wordt herhaald.

Opmerkelijk is dat de personages hier en daar van tekst wisselen en het drietal de man steeds meer intimideert. De man benadrukt zijn onschuld, maar het is tevergeefs. Wanneer de tekst voor een derde keer wordt herhaald en de anderen zich nog vijandiger opstellen, zit de man overduidelijk in de val. Waar de personages aanvankelijk vier unieke ‘stemmen’ waren, symboliseert het drietal nu de uniforme stem van de DDR. Zodoende heeft het gezellige feest een beklemmend en confronterend einde gekregen.

Boeiend en spannend acteerwerk

Ondanks dat dezelfde tekst drie keer wordt opgevoerd, blijft Someone or Other boeien. Dat is vooral te danken aan de acteurs. Het is bewonderenswaardig hoe ze met weinig middelen, enkel een andere mimiek of toon, continu een nieuw karakter aan de tekst en het stuk geven. Dit unheimische samenspel houdt de spanning van begin tot eind actief.

 Someone or Other reflecteert weliswaar op het verleden, maar speelt tegelijkertijd in op een universeel thema: de macht van de taal. Het stuk laat treffend zien hoe een situatie op losse schroeven komt te staan als de toon of spreker van een taaluiting verandert. Het benadrukt hoe akelig gemakkelijk het is om iemand als de verdachte ‘ander’ neer te zetten. Wat aanvankelijk ‘small talk’ lijkt, is in nog geen anderhalf uur verandert in een manipulatief kat-en-muisspel. Zodoende zet Someone or Other niet alleen aan tot nadenken, maar beklemt het bovenal.