Rechtse ballen en linkse idealen

Joost Conijn, Siddieqa, Firdaus, Abdallah, Soelayman, Moestafa, Hawwa en Dzoel-kifl (2004)

De film Siddieqa, Firdaus, Abdallah, Soelayman, Moestafa, Hawwa en Dzoel-kifl (2004) van Joost Conijn was dit direct al meer dan waard. Het laat zich bekijken als de verfilming van een fantastisch jongensboek, waarin de hoofdrol is weggelegd voor een drietal onverschrokken broers. Ze nemen je mee op avontuur, terwijl ze aan de rand van Amsterdam rondstruinen door zand en water, oude caravans slopen en schaamteloos grote hoeveelheden broodjes jatten aan de achterkant van een bakkerij.

Zand en gebakken eieren

Bewondering en bezorgdheid wisselen elkaar in rap tempo af als ik zie hoe de jongens verwoede pogingen doen met een grote bijl wakken in het ijs te slaan, op een heel smal stuk hout een sloot proberen over te steken en volledig zelfstandig een eitje bakken op een altijd instabiele gasbrander. Een groot contrast met deze woeste roekeloosheid, is het moment waarop Conijn een van hen heeft vastgelegd, terwijl hij ’s ochtends, na een nacht onder de sterrenhemel ontwaakt in het zacht oranje licht van de opkomende zon. Als zijn broer even later met zwarte teervingers iets uit een pan schraapt en op zijn broodje smeert, moet de emotionele en esthetische ontroering al snel weer plaatsmaken voor een licht gevoel van walging. Alle regels en overige truttigheid worden volkomen natuurlijk aan hun regenlaarzen gelapt. Gek genoeg neem je ze dit totaal niet kwalijk. Het wekt eerder een soort van jaloezie op. Een heel ander verhaal wordt het als de regenlaarzen door keurige veterschoenen worden vervangen en hun eigenaren het niet zo nauw lijken te nemen met regels of omgangsvormen. Ursula Biemann brengt met haar installatie Black Sea Files (2005) in beeld wat de gevolgen zijn van de aanleg van een oliepijplijn van de Kaspische tot de Middellandse zee. Naast een grote plattegrond van het desbetreffende gebied en Biemanns eigen zoektocht naar de juiste vorm voor dit verhaal krijgen de boeren die een deel van hun land moesten afstaan het woord. Ze vertellen bijvoorbeeld wat ze hebben gedaan met het (schamele) bedrag dat deze operatie hen opleverde.

Geld maakt gelukkig

Saskia Janssen, Smog, Smoke en Fortune (2003)

Ook Saskia Janssen heeft zich het lot van de underdog aangetrokken en maakte met haar video-installatie Smog, Smoke en Fortune (2003) een portret van een aantal Oekraïense arbeiders in Tsjechië. Het werk bestaat uit een serie naast elkaar vertoonde zwart-wit beelden waarop te zien is hoe de arbeiders één voor één een tarotsessie ondergaan en horen hoe het hen de komende tijd zal vergaan. In een video die in kleur op de muur wordt geprojecteerd, zie je de mannen een siësta houden. Als peren hangen ze in hangmatten kriskras tussen de dichtbegroeide en zacht ruisende takken. Janssen heeft met deze combinatie van beelden zichtbaar gemaakt hoe onzichtbaar en weerloos deze arbeiders zijn. Hard werken en hun lot in andermans handen leggen lijkt hun enige zekerheid.

Hiervan is geen sprake bij de mannen die figureren in Julika Rudelius’ video Economic Primacy (2005). Twee grote projecties op de wand laten het interieur van één en hetzelfde kantoor zien, waarin om de beurt vijf mannen rondlopen. Ze worden met de camera gevolgd, terwijl ze praten over geld. Snel groeit de aversie tegen deze keurig verzorgde mannen in driedelig grijs. Zo vindt een blonde jongeman de ziektewet maar een blok aan het been van de economie en verklaart een van zijn collega’s achterover leunend in een bureaustoel met een te grote dosis zelfingenomenheid dat vrouwen op geld afkomen als bijen op honing. De neiging afkeurende geluiden te maken wordt bijna te groot.

Verfrissend

Julika Rudelius, Economic Primacy (2005)

De ongegeneerdheid waarmee ze hun uitspraken doen, maken dat je je afvraagt hoe realistisch de beelden eigenlijk zijn. Deze twijfel is enerzijds terecht, Rudelius ensceneert haar video’s regelmatig. Ze zijn echter wel gebaseerd op situaties die ze in werkelijkheid heeft waargenomen. Natuurlijk heeft ze hier wel haar best gedaan deze mannen zo onsympathiek mogelijk te maken. De afstand tot de toeschouwer wordt nog verder vergroot, doordat de heren via een headset met hun interviewer communiceren, waardoor ze de camera negeren. Deze subtiele manipulatie van de werkelijkheid zorgt ervoor dat je bij jezelf te rade gaat hoe het met je eigen vooroordelen gesteld is. Was ik misschien al verontwaardigd, voordat ik echt hoorde wat ze te zeggen hadden? Het voelde verfrissend temidden van de vele nadrukkelijk linkse en maatschappelijk geëngageerde werken door vervelende rechtse mannetjes op menselijk formaat te worden aangesproken op mijn eigen tekortkomingen.