Kijken of bekeken worden

Ulla von Brandenburg (Karlsruhe, 1974) maakt in haar werk gebruik van verschillende media. Ze mengt film en fotografie met performances, maar ook tekeningen en textiel, tot complexe installaties. Een van haar installaties is nu te zien is in Docking Station van SMCS. De installatie La Maison bestaat uit een klein labyrint van gekleurde panelen van textiel. In de centrale ruimte van deze rustgevende, serene omgeving wordt een zwart-wit 16mmfilm vertoond. Het is de eerste keer dat haar werk in Nederland vertoond wordt. De installatie was eerder te zien in New York tijdens het Performa Festival in november 2007.

La Maison zit vol contrasten: beweging en stilstand, kleur en zwart-wit, kijken of bekeken worden. De film is als een virtuele rondleiding door een barok kasteel. De camera is constant in beweging en voert ons door de gangen en kamers en langs de personages die het kasteel als “tableaux vivants” bevolken. De film begint en eindigt bij een schilderij van een barok kasteel aan een rivier. De camera zoomt in op het schilderij, naar twee mannen die aan het vissen zijn pal tegenover het kasteel. Dit is het eerste verstilde beeld in de film. Vervolgens draait de camera weg van het schilderij en begint de tocht door het kasteel. Het lijkt alsof we het kasteel op het schilderij binnengaan. Het gebouw biedt een verlaten indruk; de grote, hoge ruimtes en lange gangen zijn leeg. Wel komen we mensen tegen. Personages in hedendaagse kleding in verstilde houdingen. De camera zoomt in op de personages, draait om hen heen en vervolgt haar weg. De personages lijken niet thuis te horen in het kasteel. Hun aanwezigheid werkt bevreemdend, de sfeer wordt onheilspellend.

Voyeur?

Ulla von Brandenburg, ‘8’ 2007 (filmstill)

Vervolgens zien we een man en een vrouw die aan het kaarten zijn aan een tafel in een verder lege ruimte. De vrouw lijkt ondertussen de hand van de man te lezen. Een man in pak zit op een bankje in een van de gangen. Over zijn hoofd hangt een zijden zakdoek. We zien zijn gezicht niet, maar hij is de enige die beweging veroorzaakt in de film: bij iedere ademhaling waait de zakdoek een stukje op. Deze leeft tenminste nog. Verderop komen we een man op zijn doodsbed tegen. Er staan drie rouwende mensen om zijn bed. Op enige afstand zit een aantal mensen op klapstoelen naar het gebeuren te kijken.

Dit is één van de momenten waarop Ulla von Brandenburg ons in verwarring brengt. De toeschouwer gaat als een voyeur het kasteel door, zich veilig wanend achter de lens van de camera. Toch loopt hij de kans ‘betrapt’ te worden, zoals hij verrast wordt door de aanwezigheid van publiek bij de scene met het doodsbed. Het moment lijkt op het eerste gezicht privé, maar blijkt als een scene uit een toneelstuk te zijn. De kijker wordt op het verkeerde been gezet met betrekking tot zijn eigen positie: ben ik voyeur, of word ik ook bekeken? Ook de twee vrouwen die in een gang een plattegrond tegen de muur omhooghouden, roepen vragen op. Op de plattegrond, die van het kasteel lijkt te zijn, staan instructies. Zijn dit instructies over de posities van de personages en de route van de camera? Wie bepaalt hier eigenlijk de route?

Contrasten

Het ongemakkelijke gevoel dat je als toeschouwer krijgt, komt niet alleen door de onzekerheid over je eigen positie. Er zitten meer contrasten in het werk die dit gevoel versterken. Bij het betreden van de installatie lijkt alles rust en kalmte tussen de kleurrijke, effen wanden van het labyrint. Dit gevoel wordt, nog voordat je de centrale ruimte hebt bereikt, verstoord door het continue gezoem van de filmprojector, het enige geluid in de installatie.

Bij het zien van de film springt het contrast tussen de kleurrijke omgeving en de zwart-wit beelden in het oog. Meer nog word je geleid door de continue beweging van de camera door de gangen en ruimtes, inzoomend op personages. De absolute rust van de omgeving maakt de beweging des te aantrekkelijker. Je wordt meegezogen de film in, het kasteel door om uiteindelijk enigszins in verwarring achter te blijven. Ook in de film zelf komt het contrast tussen stilstand en beweging weer terug: de bewegende camera contrasteert met de bevroren personages in de grote lege ruimtes van het kasteel.

Spel van waarneming

Aan de kleurkeuze van de panelen liggen de kleurenschema’s van Bauhaus en de psychologische kleurentest van Lüscher ten grondslag. Hierdoor kan de kijker een unieke, persoonlijke ervaring beleven. De kleurentest gaat uit van een verband tussen persoonlijkheid en de voor- of afkeur van bepaalde kleuren. Bij Bauhaus staat de waarneming van kleur centraal: geen enkele kleur zal hetzelfde ervaren worden door twee verschillende mensen. Ulla von Brandenburg speelt zo met de toeschouwer en roept vragen op, vooral over zijn eigen positie in het werk: de kleuren beïnvloeden je gevoel en gemoedstoestand, het contrast tussen stilstand en beweging zorgt voor verwarring en de film doet je afvragen of je alleen de kijker bent, of ook bekeken wordt. Als je je uiteindelijk afwendt van de film, lijkt het eens zo rustgevende labyrint bevolkt door de bevroren personages uit het kasteel.