De stad die nooit af is

            Rotterdam is geen illusie
            door de camera gewekt
            Rotterdam is niet te filmen
            Rotterdam is vééls te ècht

Het oeuvre van Jules Deelder is doorspekt met liefdesbetuigingen aan zijn woonplaats, zoals in Rotown Magic uit 2004. De populaire nachtburgemeester staat met een voorgedragen gedicht-op-film aan het begin van de tentoonstelling: het startpunt van een uitwaaierende kaleidoscoop van Rotterdamse beelden. De overtuiging dat deze stad niet op film is vast te leggen, wordt door Rotterdam in the Picture ten enenmale van tafel geveegd.

Johann Hameter, Spoorbrug over de Koningshaven (1875) Collectie Spoorwegmuseum

Geen geschiedenisles
Samensteller Joop de Jong heeft na grondig onderzoek een enorme hoeveelheid beeldmateriaal bijeengebracht op een over vele vierkante meters uitgestrekte wandoppervlakte. Er is geen chronologie gevolgd, de beelden hangen lukraak door elkaar en wekken hier en daar de indruk losjes gegroepeerd te zijn op onderwerp. Dit visuele spektakel is niet gemaakt om de kijker een geschiedenisles voor te schotelen: de beelden spreken voor zich, overrompelen door hun eigen karakter en vormen in samenhang een fantastisch schouwspel.

Een van de eerste fotografen die Rotterdam in opdracht vastlegden was Johann Hameter die in 1876 de bouw van de spoorbruggen over de Nieuwe Maas fotografeerde. In een fraai perspectief heeft hij zijn camera opgesteld voor de brug. De arbeiders nemen even pauze en staan stokstijf om de tijd haar werk te laten doen. De grootsheid van de moderne ingenieurstechniek vormt een machtig contrast met de statische mensfiguurtjes die het geheel –als de fotograaf klaar is– met eigen handen aan het construeren zijn.

Alphons Hustinx, Meent Rotterdam (1940) Collectie Beeldbank WO2

Bombardement
En dan is er natuurlijk dat verduivelde bombardement, hét sleutelmoment als het gaat om stedenbouwkundige vernieuwing. Nu had Rotterdam al grootse plannen om de stad beter op de kaart te zetten maar het bombardement heeft daar – ondanks de tragiek van het geweld – een aardig handje bij geholpen. Alphons Hustinx maakte zeer vroege kleuropnamen op 23 mei 1940: de verstilling na de immense vernietigende kracht is extra voelbaar door de haast misplaatste levendigheid van de kleurweergave.

Gerco de Ruijter, Zonder titel – E.M.O Maasvlakte (2000)

In de jaren die volgen wordt fotografie steeds meer ingezet als creatief beeldmiddel. Van effectieve registratie verschuift het medium richting vormgeving en beeldende kunst. De samenstellers van de tentoonstelling laten dat uitstekend zien in het getoonde materiaal. Kunstenaar/fotograaf Gerco de Ruijter maakt luchtfoto’s van stedelijke –meestal Rotterdamse– landschappen waarbij hij zijn camera aan een vlieger monteert en als bij toeval de aardse structuren fotografeert. De schoonheid van zijn zeer vervreemdende beelden beweegt zich in een gebied tussen geregisseerde fotografie en abstracte kunst.

Otto Snoek, Hoogstraat Rotterdam (2012)

Exactitudes
De stad is een theater waar vooral het decor en de atmosfeer worden getoond en waarin de mensen als figuranten hun rol vervullen. Otto Snoek haalt die mensen naar voren, hij tilt ze uit de omgeving en weet ze op een indringende wijze belangrijk te maken. Het is een combinatie van positie innemen, lang wachten en een uitgekiende flitstechniek. De doorlopende serie Exactitudes van Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek laat op een andere manier zien hoe mensen op een voetstuk geplaatst worden. Getypecaste groepen, gearchiveerd door houding, uiterlijk en mode zijn ooit als Rotterdamse verzamelingen vastgelegd en inmiddels tot ver over de grens bekend geworden.

Rotterdam zal altijd in beweging zijn en altijd naar voltooiing streven. Dat is wat Rotterdam in the Picture doorlopend laat zien: een dynamische tijdreis door een bruisende stad. Tegelijkertijd maakt de bezoeker een fascinerende tocht door de ontwikkeling van de fotografie: van stilstand op de lichtgevoelige glasplaat tot computerbewerkte beelden uit digitale bron.

De meest indrukwekkende foto’s zijn te zien in een kleine cabine midden in de ruimte. De Duitse fotograaf Dr. Peter Wotke klimt in 1861 op de toren van de Laurenskerk en maakt in elke windstreek een foto van de onderliggende stad. Door de afstand en de lange belichtingstijd zijn er geen mensen te onderscheiden, we zien het oude Rotterdam in stille rust en volle glorie. Alsof je even kunt kijken naar Atlantis, iets wat ooit was en nooit meer zal zijn: de verdwenen stad.