Zwervende verhalen

Er werden aanvankelijk acht kunstenaars kunstenaars uitgenodigd om te exposeren in het gebouw van de Appel, een kunstinstelling in Amsterdam die hedendaagse kunst toont en curatorcursussen geeft. Met die informatie in je achterhoofd is het niet vreemd dat de expositie onderhevig is aan een concept. De tentoonstelling gaat in dit geval over globalisering, vervagende (culturele) grenzen en verhoogde mobiliteit. Daarom maakten de samenstellers de expositie zelf ook mobiel en onderhevig aan verandering. Het is de bedoeling dat bij elk van de drie tussenstops die de tentoonstelling tijdens haar Europese tournee maakt de samenstelling verandert. In juni 2006 komt de expositie dan in een geheel nieuwe samenstelling terug waar ze begon.

Verhalen

De kunstwerken die in On Mobility zijn verzameld vallen vooral op door hun narratieve karakter. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is het werk van het kunstenaarsduo Castro/Olafsson. Zij hebben een audio-installatie gemaakt met opnames van werknemers van een visverwerkingsfabriek in IJsland, die afkomstig zijn uit alle windstreken van de wereld. Een tiental werknemers vertelt in een uur durend interview hun levensverhaal, onder andere over de omzwervingen die ze hebben gemaakt voordat ze bij de visfabriek verzeild raakten.

videostill uit ‘Passage’ – Nasrin Tabatabai

Dit type engagement – het engagement met de ‘nomadische’ medemens – hanteert ook de kunstenares Nasrin Tabatabai. Zij portretteert in haar videowerk Passage een uitgeprocedeerde asielzoekster uit Iran die straatkranten verkoopt. Deze vrouw is niet alleen financieel afhankelijk van het winkelende publiek, het is ook haar enige manier om met mensen in contact te komen. Als een ‘normaal’ lid van de gemeenschap knoopt ze met het winkelende publiek praatjes aan over koetjes en kalfjes. Wanneer de gesprekken te serieus dreigen te worden (als het bijvoorbeeld gaat over de reden waarom ze niet in haar geboorteland is bij haar kinderen) klapt ze compleet dicht. Aan het eind van de film weet je nog steeds niet wat haar naar een ver land heeft gedreven.

videostill uit ‘Trinity’ – Bik van der Pol

De getoonde verhalen zijn niet allemaal van persoonlijke aard. Zo toont Bik van der Pol toont een (kunst)documentaire over de test van de allereerste atoombom, gehouden op een lap woestijngrond in de Amerikaanse staat New-Mexico. De testsite wordt tweemaal per jaar opengesteld voor het publiek en is in een ware toeristische trekpleister veranderd. Van der Pol toont een grimmig surreëel tafereel waarbij enkele honderden mensen een lege vlakte doorwaden met Geigertellers. Met de bezoekers komen ook de verhalen mee over wat er zich 60 jaar geleden op de bewuste locatie heeft afgespeeld.

Illustratief

videostill uit ‘(M)RE-Tourism’ – Multiplicity

Een van de weinige werken die echt de grens tussen beeldende kunst en documentaire opzoekt, is het werk van de groep Multiplicity. Daarin wordt onderzoek gedaan naar hoe Marokkaanse gastarbeiders zich opstellen tegenover hun moederland. Deze mensen – ruim twee en een half miljoen in totaal – gelden in Marroko als de belangrijkste investeerders. Hun bijzondere verhouding tot Marokko komt terug in de architectuur die in hun opdracht wordt gebouwd; een vreemde mengeling van Westerse en Oosterse invloeden. De huizen lijken het bizarre midden te houden tussen een gebouw uit Disneyland en een Vinex nieuwbouwwoning.

Het enige kunstwerk waar het verhaal slechts aanleiding is, is dat van Tiong Ang. Zijn video-installatie bestaat uit twee zwevende schermen waarop een roeiende vrouw te zien is, een jonge en een oude. De oudere vrouw en de adolescent zitten beide in hetzelfde schuitje. Doordat de schermen tegenover elkaar zijn geplaatst, is het moeilijk op te maken of er nou wel of geen spanning tussen de twee personen bestaat. Er is sprake van “een kritische maar nerveuze afstand”, aldus Tiong Ang.

Persoonlijke intentie

Hoewel de intentie van de curatoren duidelijk is, blijft de vraag wat voor de kunstenaars precies de reden is geweest om hun ‘verhalen’ vast te leggen en met een publiek te delen. In veel werken lijkt sprake te zijn van een mix van voyeurisme, nieuwsgierigheid en betrokkenheid. Als beschouwer dien je over een lange adem te beschikken.