Ouderwets plaatjes kijken in het centrum van Leeuwarden
Waarschijnlijk naar aanleiding van alle aandacht die in Nederland de afgelopen tijd is geweest voor werelddeel Azië heeft de organisatie van Noorderlicht Fotomanifestatie dit maal gekozen voor het thema Another Asia. In de praktijk kun je met zo’n thema meerdere kanten op: ofwel het beeld dat wij in het Westen van Azie hebben is nogal eenzijdig en Noorderlicht doet nu voorzichtig een poging tot bijstelling, of ons beeld is ontstaan uit foto’s en video’s van een aantal dominante, welvarende landen als China, Japan en Zuid-Korea en Noorderlicht kijkt geografisch gezien iets verder. Dat laatste blijkt wat de organisatie voor ogen heeft. In meer dan zevenhonderd foto’s toont Another Asia het leven in andere aziatische landen als India, Laos, Cambodja, Thailand, Indonesië en de Filippijnen. Net als twee jaar geleden, toen de aandacht uitging naar de Arabische regio, is ook dit maal gebruik gemaakt van een (vergelijkbare) drieledige invalshoek: door westerse ogen, door Aziatische ogen en blik op het verleden.
 |
| Fernando Moleres (1963), Women in the Textile Industry |
In het Noorderlichtpand aan de Nieuwe weg zien we hoe westerse fotografen de Aziatische regio hebben gedocumenteerd. Opvallend vaak wordt gezocht naar het decadente, de criminaliteit, sporen van de westerse traditie in het Oosten en de negatieve gevolgen van de verstedelijking. Zo blijkt Duits fotograaf Nick Nostitz bijvoorbeeld gefascineerd door de rafelige rand van de Aziatische samenleving, wat terugkomt in zijn expliciete foto’s van drugsspuitende meiden, vermoorde mensen en Thaise hoertjes die het in hoofdstad Bangkok westerse toeristen naar de zin maken. Erg spannend wordt het bij Nostitz nooit. De kiekjes doen niet meer dan het bestaande beeld bevestigen: Bangkok als verderfelijk crimineel hol. Ook de Spaanse fotograaf Fernando Moleres kijkt niet verder als hij focust op de slechte werkomstandigheden van duizenden vrouwen die werken in de kledingindustrie in lage lonen-landen als Bangladesh en Sri Lanka. Hoe schrijnend ook, inmiddels zijn we zo vertrouwd geraakt met dit soort beelden dat de foto’s weinig effect meer sorteren. Al blijft de sociale betrokkenheid op zichzelf natuurlijk uiterst sympathiek.
Problematisch
Het probleem van veel foto’s van westerse fotografen is dat vooral wordt ingezoomd op negatieve zaken. Terwijl iets verder kijken dan al die ellende, onrechtvaardigheid en vermeende misstanden vaak beduidend interessantere reportages oplevert. Het lijkt een typisch kwaaltje van de buitenlandse fotograaf, dat zoeken naar de pijnpunten, naar waar het in een vreemde samenleving aan schort. In feite het verhaal van de buitenstaander die zo opgaat in de problematiek van een land, dat hij/zij blind is voor al het moois. Dat contrast valt vooral op als je vervolgens in het Fries Museum de expositie door Aziatische ogen binnenloopt, waarin Aziatische fotografen hun licht laten schijnen op de eigen regio.
 |
| I-Lann Yee (1971), Sulu Series |
Daar blijkt dat die veel minder snel geneigd zijn om alle ellende op te rakelen en veel meer spelen met de vorm. Van I-Lann Yee uit Maleisië wordt bijvoorbeeld een aantal dromerige, magische ensceneringen getoond. Yee gebruikt daarvoor fabels over de Sulu Zee, gelegen tussen thuisland Maleisië en de Filipijnen, als uitgangspunt. Remissa Mak uit Cambodja toont in mooie, warme kleuren de felle natuurstrijd tussen mieren en vissen. Een bijna letterlijke vertaling van een spreekwoord van de Khmer: “When the water rises, the fish eats the ant; when the water recedes, the ant eats the fish.”. Op symbolisch niveau refereert de fotoserie aan de situatie in thuisland Cambodja, waar tachtig procent van de bevolking landarbeider is. Zij die optimaal profiteren van de weersomstandigheden hebben het voor het zeggen wat betreft voeding, werk en medische zorg. Nog interessanter, want gelaagder en politieker, zijn de foto’s van de Indiase Pushpamala N. De fotografe liet zich fotograferen door de Britse vrouwenfotograaf Claire Arni. De statische poses en kledij verwijzen naar klassieke Indiase films, foto’s en schilderijen terwijl het meetinstrument waarmee het gezicht van Pushpamala N. wordt opgemeten refereert aan de manier waarop het gezicht van Indiase vrouwen werd opgemeten voor etnografisch onderzoek door de Britten.
 |
| Pushpamala N (1956), The Ethnographic Series |
Wie na zoveel foto’s en indrukken nog niet verzadigd is en nog energie over heeft, kan in het Prinsessehof terecht voor een duik in de geschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië. Daar gaat de aandacht vooral uit naar de manier waarop de mens in beeld werd gebracht in de tijd dat fotocamera’s enkel betaalbaar waren voor de rijkere bovenlaag van de bevolking. Zo zien we heroïsche zwart-wit foto’s van straatfotografen als Malcolm Hutcheson en Mohammad Amin Naveed en is er een installatie van I-Lann Yee, die daarvoor statige portretfoto’s gebruikte afkomstig uit de studio van Tam Hong Lam. Ook in Het Princessehof tref je weer weinig ellende. Zelfs als, zoals bij Mai Nam, de Vietnamoorlog in beeld komt, gaat de aandacht uit naar de mens achter de soldaat. Het fotograferen van gevechten liet Nam over aan collega-fotografen.
Gestuctureerder
In tegenstelling tot de afgelopen twee jaar heeft de Noorderlicht-organisatie dit maal een duidelijke, inhoudelijke keuze gemaakt door bij de selectie de westerse fotograaf lijnrecht tegenover zijn Aziatische tegenhanger te plaatsen. Eerstgenoemde richt zich als buitenstaander primair op de knelpunten en uitwassen van de Aziatische maatschappij, terwijl de Aziatische fotograaf als insider verder kijkt dan al die misere. Hoogstwaarschijnlijk is zo’n strikte scheiding artificieel, maar tegelijkertijd zorgt het binnen de expositie wel voor een duidelijke structuur.
Dat gevoel van eenheid en onderlinge samenhang is precies dat wat ik de afgelopen twee edities heb gemist. Waarmee 2006 de boeken in zal gaan als een erg sterk Noorderlicht jaar!
