Verwondering in het Boijmans

Er zijn videokunstenaars die graag een groot verhaal vertellen. Marijke van Warmerdam (1959) houdt zich hier juist niet mee bezig. Wat haar interesseert is het visu1ele beeld van een simpele gebeurtenis. Dat kan een meisje zijn dat een handstand tegen een witte muur doet, zoals in Handstand (1992). Of een hand die over een jaloezie strijkt, waardoor het daglicht op een speelse manier naar binnen valt (Light, 2010). Als een klein meisje kan ze zich verwonderen over het plaatje dat dit oplevert. En als publiek doet het ons beseffen dat het geen grootse dingen hoeven te zijn die de wereld mooi maken.

Meer dan video alleen

Het is inmiddels meer dan tien jaar geleden dat er een overzicht van de kunst van Van Warmerdam in Nederland getoond is. Samen met gastconservator Jan Debbaut vond Museum Boijmans Van Beuningen het dan ook hoog tijd worden haar werk in een groot retrospectief samen te brengen. Niet in de laatste plaats om het publiek te tonen dat ze meer is dan een videokunstenares. Of, zoals Debbaut het zelf zegt: ’de video’s zijn echter maar een deel van een veel groter geheel.’ Want ook met haar fotografie, beeldhouwkunst, installaties en schilderkunst probeert Van Warmerdam haar publiek aan te zetten tot een andere manier van kijken. Dit doet zij door gebruik te maken van ingrepen zoals kantelen, keren, draaien, en herhalen. Het effect van spiegelen gebruikt ze in Pedestal (2006). In deze foto toont ze een typisch Nederlands polderlandschap waarin ze door middel van een spiegel de Hollandse wolkenlucht vangt. Zo vangt ze een beeld in een ander beeld.

Toch speelt de videokunst wel degelijk een grote rol in de tentoonstelling Dichtbij in de verte. Dat begint al bij binnenkomst, als de bezoeker wordt geconfronteerd met één van de weinige films in haar oeuvre die wordt ondersteund door geluid: Vliegtuigen (1994). In deze video worden enorme vliegtuigtoestellen gefilmd terwijl ze opstijgen of landen. We zien de weerspiegeling van het vliegtuig in de van hitte trillende lucht op de landingsbaan. Steeds weer stijgt er een groot gevaarte op of daalt het. Het geluid van de vliegtuigen maakt dat ze angstaanjagend dichtbij lijken. In de tentoonstelling is het werk de enige film met geluid. Voor de rest hangt er een museale stilte, met hier een daar een ronkende filmprojector.

Hypnotisering

De video’s die in de tentoonstelling te zien zijn, zijn op zo’n manier gemaakt dat ze bijna hypnotiserend werken. Ze toont veel korte filmloops, waarbij ze doodgewone onderwerpen en handelingen uit de dagelijkse context haalt. Door de constante herhaling van het beeld, wordt je als bezoeker meegezogen in haar kunst. Eén van de video’s van Dichtbij in de verte die wat dat betreft het meeste indruk maakt, is Dream machine uit 2006. Hierin zien we een druppel melk oplossen in een glas water. De druppel slingert langzaam door het glas en wordt eindeloos herhaald. Juist deze eindeloos herhalende loops nemen je mee in de schoonheid van het dagelijkse.

Ook eenvoudige onderwerpen kunnen indruk maken. Iets wat door de vele verhalen die in de kunst worden verteld, nogal eens vergeten wordt. Een simpel beeld: het is wat het is. En juist daardoor is het zo krachtig. Marijke van Warmerdam verdient daarom zeker een groot retrospectief als dit.