De rechtlegger

Deze rijk geïllustreerde en vuistdikke uitgave is door de makers Frederike Huygen (tekst) en Lex Reitsma (ontwerp) in een thematische volgorde gezet. Geen chronologie, maar een zeer leesbare opeenvolging van hoogtepunten uit een oeuvre die het fenomeen Crouwel op de kaart hebben gezet. Zijn loopbaan volgt een golvende lijn, met veel waardering en ook afwijzing, waarbij hij zelf de meest constante factor blijkt te zijn.

Total Design – huisstijl Randstad (1966)

Dogmatisch stramien

Wim Crouwel maakt in de late jaren vijftig furore met zijn opvallende ontwerpen en wordt de personificatie van een nieuwe beroepsgroep: de grafisch ontwerpers. In een wereld waar het vakgebied tot dan toe wordt ingevuld door drukkers, typografen, reclamemakers en kunstenaars is hij een ambitieuze wegbereider. Met zijn uitgesproken opinie en consequent doorgevoerde, glasheldere stijl plaveit hij de weg voor een moderne en doeltreffende vormgeving. Dit hangt nauw samen met zijn onbetwistbare managementkwaliteit, waarmee hij zijn ontwerpbureau Total Design in de jaren zeventig tot grote hoogte laat stijgen.

Het werk van Total Design is vandaag nog steeds zichtbaar in de grafische identiteit van uitzendgroep Randstad. Het heldere logo en de consequent doorgevoerde kwaliteit maakt dat dit krachtige beeldmerk na vele jaren nog steeds van grote waarde is. Voor het Stedelijk Museum Amsterdam is Crouwel jaren achtereen beeldbepalend geweest als huisontwerper. Zijn manier van werken kenmerkt zich – geheel volgens het heersende ‘New Formalism’ – door een dogmatisch gebruik van een vooraf vastgelegd stramien, waarop alle vormelementen hun plaats krijgen. Grafisch ontwerpen is een zaak van structurele ordening en evenwichtige compositie. In combinatie met een strakke, schreefloze typografie vormt deze werkwijze de grondslag voor een ontwerpstijl die binnen en buiten het vakgebied voor veel beroering zorgt.

Wim Crouwel – affiche Etienne Martin (1964) Stedelijk Museum Amsterdam

Nieuwe Lelijkheid

Wim Crouwel – Modernist brengt op een grondige en indringende wijze die opwinding in beeld. Crouwel wordt in zijn begintijd op handen gedragen, enerzijds omdat hij een revolutionaire – en welbespraakte – eenling is, anderzijds omdat zijn vernieuwende werk voor een aardverschuiving binnen het communicatielandschap zorgt. Maar gaandeweg wordt zijn invloed te overheersend geacht: de logo’s en huisstijlprogramma’s voor grote ondernemingen gaan op elkaar lijken en komen zichtbaar uit één en dezelfde, gestructureerde stal. De onbetwiste meester dreigt langzamerhand ten onder te gaan aan zijn zelfbevochten succes.

Wim Crouwel: ‘Ik ben een rechtlegger. Ik heb de neiging om alle dingen die voor me op tafel liggen recht te leggen’.

Vanaf de tweede helft van de jaren zeventig begint de ontwerpwereld volledig te kantelen. Onder invloed van vrijheid, emancipatie, anarchisme en nieuwe muziek zijn er opeens vele wegen die naar verschillende ontwerpoplossingen leiden. Crouwels modernisme wordt gezien als een achterhaalde opvatting die een kille, zakelijke vormgeving vertegenwoordigt. Er is behoefte aan engagement, emotie en experiment: een veelvormigheid die onder de naam post-modernisme het culturele discours zal gaan bepalen. Wim Crouwel wordt ongewild tot een anachronisme, zijn werk wordt ouderwets en zielloos gevonden en wordt door de nieuwe generatie ontwerpers tot ‘Nieuwe Lelijkheid’ bestempeld.

Wim Crouwel – tentoonstelling De verboden stad (1990) Museum Boijmans van Beuningen Rotterdam

Neo-modernisme

Ondertussen is Crouwel professor aan de Technische Universiteit Delft en ook directeur van Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Zijn deskundigheid en ervaring hebben hem op die positie gebracht, terwijl zijn ontwerpwerk met een respectvolle maar ook meewarige glimlach wordt bijgezet in de geschiedenis. Het momentum in de jaren tachtig van de vorige eeuw is voorgoed geannexeerd door nieuwe ontwerpers als Jan van Toorn, Anthon Beeke, Gert Dumbar en collectieven als Hard Werken en Wild Plakken.

Maar dan krijgen we te maken met de ironie van de geschiedenis, zoals in deze prachtuitgave op uitvoerige wijze uit de doeken wordt gedaan. Vanaf de eeuwwisseling is er een generatie grafisch ontwerpers opgestaan die zich, als reactie op het modernisme en post-modernisme, met recht neo-modernisten zouden kunnen noemen. Grafisch werk in de tegenwoordige praktijk – in combinatie met de vele digitale mogelijkheden – heeft een onmiskenbare connectie met het baanbrekende werk van Wim Crouwel, zo’n vijftig jaar terug. De soberheid in compositie, de eenvoud in typografische vormen, het minimale kleurgebruik: alles verwijst naar de handtekening van de man die aan de wieg stond van de hedendaagse grafische vormgeving. Zo is Wim Crouwel – Modernist niet alleen een terugblik op een groots ontwerpersleven, maar tegelijkertijd een verrassend accurate beschrijving van de artistieke en maatschappelijke ontwikkeling van dit enerverende vakgebied.