In het volle zonlicht

Op 13 januari 1839, slechts vier dagen na de bekendmaking van de uitvinding van de daguerreotypie in Parijs, schreef de Opregte Haarlemse Courant het volgende: ‘Men heeft het middel gevonden, om het Zonlicht zelf tot de rang van Teekenmeester te verheffen, en de getrouwe afbeeldingen der natuur tot het werk van weinige minuten te maken’. Een bijzondere gebeurtenis waar men zich op dat moment ook zeer van bewust was. Uitgever van de krant was de familie Enschedé. Om hen draait de tentoonstelling ‘In het volle zonlicht’ in Huis Marseille. De familie was niet alleen verantwoordelijk voor de bekendmaking van het nieuws van de nieuwe techniek, zij waren er dusdanig door gefascineerd dat zij zelf vele daguerreotypieën hebben vervaardigd. Deze verzameling van bijna honderd stuks is uniek in zijn omvang en kwaliteit en wordt bijna in zijn geheel getoond in Huis Marseille.

De eerste foto van Nederland

Anoniem. Johannes III Enschedé. 1839. Daguerreotypie naar een pastel (eerste in Nederland)

Niet alleen de omvang van de collectie daguerreotypieën is bijzonder. Pronkstuk van de verzameling is de oudste foto van Nederland. Op een lichtgevoelig, verzilverd en bewerkt koperplaatje is Johannes Enschedé III afgebeeld. Het is een fotografische reproductie van een pasteltekening met hierop zijn portret dat naast de foto getoond wordt. Uniek aan dit portret is niet alleen de datum, maar ook dat de fotograaf en de afgebeelde bekend zijn. Dit geldt voor bijna de gehele collectie. De twee zoons van Johannes III, Johannes IV en Jacobus, bleken zo gefascineerd door de uitvinding van het nieuwe medium dat zij zich de ingewikkelde techniek eigen maakten. In de jaren die volgen legden zij vele familieleden en bekenden vast.

Van hobbyist naar semiprofessional
De portretten van de familieleden worden op de tentoonstelling in zeven delen getoond naar verschillende periodes, fotografen en familietakken. De broers die de eerste series maakten waren geen professionele fotografen en dit maakt de kleine afbeeldingen interessant om te bekijken. De ontwikkeling die de hobbyisten ondergingen kan mooi gevolgd worden en de toeschouwer ziet hoe de geportretteerden steeds minder stijf, scherper en helderder worden weergegeven. Door de jaren heen neemt de sluitertijd af van een klein half uur naar enkele minuten en hierdoor worden de familieleden steeds meer ontspannen afgebeeld.

De stamboom komt tot leven

F. W. Deutmann. Johannes III Enschedé. 1849. Daguerreotypie

Juist het zien van deze ontwikkeling maakt de foto’s boeiend om naar te kijken. Hier komt bij dat naast de grote hoeveelheid foto’s, er veel aanvullend materiaal wordt getoond. Er zijn brieven tussen familieleden waarin de daguerreotypieën worden besproken, advertenties in kranten over het aanbieden van fotografische diensten, ‘cartes-de-visite’ en familie fotoalbums die de tentoonstelling tot leven doen komen en het verhaal compleet maken. De verschillende voorwerpen worden getoond in intieme, mooi verlichte kabinetten waar de toeschouwer de kleine plaatjes van dichtbij kan bekijken. De wanden rond de kabinetten zijn gevuld met teksten die meer vertellen over de familie Enschedé, haar afstammelingen en de ontwikkeling van de daguerreotypie. Deze worden afgewisseld met olieverfschilderijen van onder andere Johannes III. Deze vormen een mooie afwisseling met de donkere kabinetten en zijn tevens goed vergelijkingsmateriaal voor de kleine foto’s.

Anoniem. Christina Gerarda Enschedé. Circa 1847. Daguerreotypie

‘In het volle zonlicht’ is een interessante en bijzondere tentoonstelling die bezoekers kennis laat maken met de eerste vormen van fotografie in Nederland tussen 1839 en 1856. Het zijn wellicht niet de meest esthetische foto’s die worden getoond, maar de collectie als geheel met de aanvullende materialen en informatie maken een bezoek zeer de moeite waard.