Intermediaal en intermenselijk

Tegen een groot zwart doek zingt een vrouw in een rode jurk (Miah Persson) flarden tekst, terwijl ze van kiezels een torentje bouwt en vervolgens een projector aanzet. Zij verschijnt nu als 3D-projectie op het achterdoek en terwijl we de performance van zojuist gemedieerd zien, gaat de zangeres live met haar eigen projectie in duet en vult ze de flarden aan. Pas bij een derde keer, dus met twee geprojecteerde Miahs, wordt het verhaal duidelijk. Miah reflecteert op een dag in 1976, toen haar zoontje tijdens een onbewaakt moment verdronk. Naast in taal en muziek probeert ze deze tragische gebeurtenis te reconstrueren door middel van het bouwen van een modelwoning, die tegelijkertijd verschijnt op het achterdoek. Op deze manier komt haar zoon (Roderick Williams, alleen aanwezig op film) 40 jaar na dato tot leven. Langzaam kantelt het verhaal: wie verdronk er nu precies op die noodlottige middag? Brengt het ophalen van de herinneringen moeder en zoon dichter bij elkaar, of raken de herinneringen alleen maar meer gefragmenteerd?

Synthese

Zodra er kunstdisciplines samenkomen, wat in het geval van opera per definitie het geval is, valt al snel en vaker te pas dan te onpas de term ‘gesamtkunstwerk’. Enige waakzaamheid is daarom geboden wanneer het woord weer eens in een recensie opduikt. Toch zou ik willen beweren dat Michel van der Aa hier bij uitstek een modern gesamtkunstwerk heeft geschapen. Of de verschillende media elkaar nu versterken of becommentariëren – in deze opera gebeurt het allebei – ze zijn zo onlosmakelijk met elkaar verbonden dat, zodra een medium wegvalt, de hele voorstelling ineenvalt. Daar komt bij dat de interactie tussen de verschillende media meer dan alleen een vormaspect is. De verdubbeling van het toneelbeeld door (al dan niet recentelijk) vooraf opgenomen beelden en de, soms contrasterende, nieuwe informatie en prikkels die de media verschaffen, passen bij het thema van re- dan wel deconstructie van herinneringen.

Veelzijdig

Ook binnen de disciplines tapt Van der Aa uit verschillende vaatjes. De muziek gaat van modernistische a capella-zang, solo of gedubbeld door opnames van het Nederlands Kamerkoor, naar een elektronisch idioom dat laveert tussen soundscape en breakbeat. Ook de beelden wisselen, soms in razendsnel tempo, van realistische landschappen naar gestileerde zwarte ruimtes. In dit intermediale geheel is een speciale plaats weggelegd voor het libretto, dat grotendeels gebaseerd is op gedichten van de Zuid-Afrikaanse zangeres Ingrid Jonker en dat vertaald is in het Engels door André Brink en Antjie Krog. Jonkers teksten, vol natuurmetaforen en exotische dieren, contrasteren met de polderlandschappen van de projecties en brengen een bijzondere, vervreemdende laag met zich mee.

Audiovisuele overdaad

Hoe eclectisch en bomvol Blank Out ook is, de voorstelling blijft voor het grootste gedeelte ingetogen en integer. Tegen het einde verliest Van der Aa zich even in overdadige muziek en kekke effecten, wanneer hij bijvoorbeeld een regen van kiezels op het publiek afvuurt. Dit is jammer, want naast de subtiliteit en emotionele lading valt daardoor op sommige momenten in de climax ook de eerder zo vernuftige relatie tussen vorm en inhoud weg. Desondanks toont Blank Out niet alleen de durf van het DNO om voorstellingen te produceren die mijlenver liggen van de operaconventies. Ook toont deze opera, middels Van der Aas vindingrijkheid en mediawijsheid, hoe multimedia een nieuw perspectief kunnen werpen op intermenselijke relaties.