Idealisme verandert van kleur

Ernst Ludwig Kirchner, Vrouwen op straat, 1914, pastel op papier, Leopold Hoesch Museum en Papiermuseum Düren.

Directeur Ralph Keuning vertelt in zijn openingspraatje dat Groninger Museum-directeur Andreas Blühm en hij twee en een half jaar geleden bedachten eens te willen samenwerken. Het bleek dat het Duits expressionisme de juiste link was tussen de beide musea. In het Groninger Museum is nu het Duits expressionisme uit de jaren tachtig van de vorige eeuw te zien, dat zich voornamelijk richt op het stadse leven. Tegelijkertijd is in Zwolle een mooie mix gemaakt van de Duitse expressionisten uit de jaren tachtig van weer een eeuw daarvoor: de kunstenaarsgroeperingen Brücke en Der Blaue Reiter, die zich voornamelijk richten op het verbeelden van de natuur.

Rijk geschakeerde kaleidoscoop

Inhoudelijk is de tentoonstelling in Zwolle zeer sterk: er zijn prachtige en belangrijke stukken van de Duitse expressionisten te zien. Met opzet zijn beide stromingen door elkaar gehusseld, zonder als twee verschillende groepen te worden getoond. Het levert wellicht verwarring op, maar ook het effect dat elk schilderij op zichzelf gezien wordt. Zoals we van Museum de Fundatie gewend zijn heeft elke zaal een thema en in deze tentoonstelling wordt daar breed mee gespeeld. Zoals een thema “het landschap”, of een aantal uit het depot opgediepte werken om er een relatie mee aan te gaan. Het kan zijn dat alle werken die in de kamer hangen op de Zonnebloemen van Van Gogh zijn geïnspireerd of dat ze allemaal Russich zijn. In elk geval zijn ze allen expressionist en toont het kleurgebruik steeds opnieuw waar het de schilder innerlijk om gaat.

Reality check

Erich Heckel-Vlaamse-vlakte-1916-tempera en olieverf op doek – Stadtisches Museum Abteiberg.

Mooi om te zien is de zaal waarin het werk Vlaamse vlakte hangt, van Erich Heckel. Zijn midden in de Eerste Wereldoorlog geschilderde schilderij laat weinig aan de interpretatieverbeelding over: het toont overduidelijk een oorlogstrauma.
De mannen van Brücke en Der blaue Reiter kwamen over het algemeen uit een hoog milieu en hadden naïeve denkbeelden over vrij zijn en de innerlijke wilde opzoeken, over boerenmilieus en het zoeken naar de echte wereld buiten de hogere elite waartoe zij behoorden. Ze waren zelfs zo geïdealiseerd dat ze zich monter aanmeldden voor de Eerste Wereldoorlog, waarvan ze dachten dat het een koud kunstje zou zijn om dat conflict op te lossen.

Verschillende verhaallijnen

Wilden – Expressionisme van ‘Brücke’ en ‘Der Blaue Reiter’ is een tentoonstelling met een maatschappelijke en ideologische lading, die iets zegt over het ook nu nog actuele thema ‘geëngageerde vrijheid’. De oorlog was een reality check die voor ontgoocheling zorgde en voor een andere blik op de eigen vooroorlogse naïeve idealen. En dat is te zien. Niet alleen in de veranderde, individueler wordende onderwerpkeuzes van bijvoorbeeld bovengenoemde Heckel, maar ook in de vele donkere kleuren die de expressionisten vanaf dat moment gebruikten. Maar dat is slechts een van de ‘verhaallijnen’ die de expositie bezit. Dit is een tentoonstelling om vrij in rond te dwalen en waar voor iedere bezoeker zelf uit te halen valt wat hij of zij het meest interessant vindt. Keuze te over.