Hoe muziek ons brein helpt
De 64-jarige hoogleraar Klinische Neuropsychologie Erik Scherder betrekt het publiek volledig bij een informatieve avond over het bijzondere effect van muziek op het functioneren van het brein. Hij heeft de Finse violist Pekka Kuusisto uitgenodigd om zijn betoog aan de hand van verschillende vragen en muziekvoorbeelden structuur te geven.
De charismatische professor betreedt het podium en pakt een viool. Het melodietje dat hij speelt zit vol met valse, krakende noten en is hier en daar wat onritmisch. Hij erkent dat hij op leeftijd is en meldt met zelfspot dat het spel niet veel bijzonders is: “Ik hoorde de opluchting in uw applaus.” Waar het Scherder werkelijk om gaat, is de betekenis die het spelen van muziek kan hebben voor ouderen. “De witte stof in het brein, met name in de frontale lob, is gevoelig voor ouderdom,” vertelt Scherder. “De functies van de prefrontale cortex gaan achteruit als je het niet blijft stimuleren.”
Scherder verduidelijkt zijn verhaal met veel afbeeldingen en laat met kleuren zien waar de belangrijke delen van de grijze massa zich in het brein bevinden. De prefrontale cortex is zeer complex. Het is het laatste deel van het brein dat zich volledig ontwikkelt. Daarom begrijpen we niet goed waarom bepaalde hersenfuncties, zoals het empatisch vermogen, achteruit gaan.
Amateur versus professional
Pekka begint de avond zoals veel musici doen: met inspeeloefeningen, met name voor de linkerhand. “Realiseert u zich wel wat er in het brein nodig is voor deze coördinatie?” Scherder legt uit dat een professionele muzikant minder gebieden van het brein nodig heeft om te kunnen spelen dan een amateur.
Aan de hand van twee menuetten (Menuet I en II uit Derde partita in E, BWV 1006) en een fuga (Uit Tweede sonata in a, BWV 1003) van J.S. Bach wordt het empatisch vermogen van de luisteraar besproken. Het publiek wordt gevraagd om de muziek in te beelden, omdat zo het brein het meest actief wordt. Met deze oefeningen is het ook mogelijk om het empatisch vermogen van autisten te verhogen.
Het brein van een muzikant functioneert anders dan het brein van een niet-musicus. Pekka vertelt dat het spelen van een Bach-fuga voor hem een soort meditatie is: “We groeien op en leven als het ware met de muziek. Van kinds af aan krijgen we een stuk vaak te horen voordat we het moeten oefenen. Dat maakt het uiteindelijk makkelijker om te spelen; we weten al welke noten we verwachten.”
Scherder versterkt het argument door een grafiek van hersenactiviteit te laten zien: “Het brein van de muzikant geeft een signaal af dat een gespeelde noot fout is. Daarom is er eerst een negatieve uitslag te zien, gevolgd door een postieve uitslag, terwijl de de hersenfunctie van de niet-musicus dit niet aantoont.” Bovendien heeft muziek invloed op belangrijke punten in het brein, zoals de insula die een grote rol speelt bij diepe gevoelens en emoties.
Samenwerking van kwabben
Pekka vervolgt de avond met een improvisatie op elektrische viool en verscheidene effectpedalen, waaronder een loop-pedaal, een octaver en een choruspedaal. Tegen het eind van de voorstelling gaat Pekka nog helemaal los op variaties van Paganini (Tema – Quasi Presto (11) Variazioni – Finale, nr. 24 uit Caprices, op. 1), waarbij hij erg expressief de pizzicato noten speelt en een paar paardenharen van zijn strijkstok breekt, tot groot genoegen van het publiek.
Op zijn beurt vertelt Scherder dat bij improviseren bepaalde gebieden in het brein inactiever worden, zodat de energie door andere gebieden gebruikt kan worden. Daarnaast maakt het wel degelijk uit welke muziek je leuk vindt. Scherder laat afbeeldingen zien van een verschillende hoeveelheid activiteit in de frontale kwab en pariëtale kwab. Bij muziek die je leuk vindt werken de kwabben samen. Deze samenwerking helpt ook bij de onderdrukking van pijn.
Ook hebben we soms we de neiging om te gaan dansen, of meebewegen, op muziek die op de achtergrond gedraaid wordt, wat aangeeft dat ook het motorisch geheugen betrokken is bij het verwerken van muziek. Veel muziek die we ons herinneren wordt hier in het brein opgeslagen. Het spelen van muziek heeft veel voordelen, omdat het verscheidene gebieden in het brein stimuleert. Muziek kan ingezet worden als wondermiddel bij mensen met autisme, de ziekte van alzheimer, parkinson en voor pijnonderdrukking.
Het plezier en enthousiasme was duidelijk van het gezicht van Scherder af te lezen, hoewel de beste man zo te zien veel meer had willen zeggen dan hij nu eigenlijk gedaan heeft. Deze avond lijkt daarmee slechts een inleiding op een vervolg wat hopelijk nog ooit gaat komen over het effect van muziek op ons brein.
