Het begin van de parel van de islam

Als de islam een schelp is, dan is het soefisme de parel – zo wordt het soefisme door sommigen wel beschreven. Asghar Seyed-Gohrab, verbonden aan de vakgroep midden-oostenstudies van de Leidse universiteit, heeft er een inleidend boek over geschreven. Soefisme. Een levende traditie belicht de vele kanten van deze ‘religieuze filosofie’. Wat opvalt, in onze op de orthodoxe islam gefixeerde tijden, is hoe soepel deze mystici omgaan met hun geloof en de Koran.

Allereerst: het is schokkend hoe weinig literatuur er in Nederland gepubliceerd wordt over het soefisme. Enigszins recent is een door oud-minister Johan Witteveen gekozen selectie teksten uit het werk van soefi Hazrat Inayat Khan gepubliceerd – maar een goede inleiding ontbrak tot op heden. In dat gat is Seyed-Gohrab dus gesprongen, en gelukkig voor ons valt er weinig te klagen over Soefisme.

Levendig en boeiend

Door het bijna totale gebrek aan voorgaande literatuur kan Seyed-Gohrab nooit alle nieuwsgierigen bedienen. Ook is het haast onmogelijk om, in zijn eigen woorden, ‘recht te doen aan de complexiteit en subtiliteit in verschillende perioden van het soefisme.’ Soms lijkt het alsof elke mysticus er een eigen leer op nahield, die in kleinere of grotere mate van voorgangers en tijdgenoten afwijkt.

Seyed-Gohrab heeft zijn boek in een elftal hoofdstukken verdeeld, die allen een bepaald thema of onderwerp toelichten. Velen hiervan zullen vaagjes bekend zijn – vasten, bijvoorbeeld, bedelen of de hemelvaart –, onderwerpen waarover veel mensen wel het een of ander te melden hebben; maar Soefisme gaat verder de diepte in. Er wordt telkens een traditie geschetst, filosofen en denkers die elkaar beïnvloedden of juist bestreden, met ook veel aandacht voor de rol van het soefisme binnen de islam. Seyed-Gohrab haalt vaak en veel originele bronnen aan en geeft doorgaans ook een korte duiding of interpretatie van de citaten. Door dit materiaal, en Seyed-Gohrabs prettige pen, blijft Soefisme altijd levendig en boeiend.

Een klein minpuntje: Seyed-Gohrabs boek lijkt een aantal eeuwen over te slaan. Er is een groot gat tussen zijn behandeling van de vroege en late Middeleeuwen en het laatste hoofdstuk, waarin de ontwikkelingen uit grofweg de laatste 150 jaar centraal staan. Dit behelst de strijd tegen de koloniale bezetters, maar ook de contemporaine receptie in de islamitische wereld, onder andere in de poëzie van ayatollah Khomeini. Maar wat is er daarvoor gebeurd?

Verplichte kost

Hoewel Asghar Seyed-Gohrabs Soefisme dus ‘slechts’ een inleiding is, is het een enorm rijk en gevarieerd boek. Het is verplichte kost voor iedereen die meer wil weten over de islam en al haar tradities, voor iedereen die voorbij de kortzichtige meningen die het nieuws domineren wil kijken – misschien wel gewoon voor iedereen. Als Soefisme iets aantoont, is het hoeveel verschillende stromingen er binnen de islam bestaan, en hoe moeilijk een religie zich dus laat vernauwen tot één bepaald stereotype. Dat is voor veel mensen een belangrijke les om te leren.