Geweldsexplosie

Het onderwerp lijkt zich nochtans uitstekend te lenen voor een nieuwe, kwalitatief hoogstaande publieksfilm over het Duitse verleden, in de lijn van zeer succesvolle films als Der Untergang en Das Leben der Anderen. Een grote publieksfilm over de Rote Armee Fraktion, ontstaan in de jaren zestig uit onvrede over het heersende Westerse systeem waarin kapitalisme en imperialisme volgens de grondleggers van de groep de boventoon voerde, ontbrak nog. Met steun van ervaren mensen als regisseur Uli Edel en producent Bernd Eichinger en een groot blik Duitse topacteurs kwam die er uiteindelijk toch.

De film begint sterk met een gemoedelijk portret van een schijnbaar gelukkige familie op een strand, waar moeder Ulrike Meinhof (Martina Gedeck) in een politiek tijdschrift bladert. Het is de eerste en tevens laatste gemoedelijke scène die Edel en Eichinger hun publiek gunnen. De abrupte overgang naar studentenrellen (naar aanleiding van de komst van Iraanse Sjah naar Duitsland) laat zien waar het de komende uren om gaat draaien: nietsontziend geweld. Er is in Der Baader Meinhof Komplex dan ook geen sprake van een conventioneel plot, het gaat om een aaneenschakeling van (vooral) gewelddadige gebeurtenissen die een stempel hebben gedrukt op de ontwikkeling van de RAF, met als leiders Andreas Baader (Moritz Bleibtreu) en Ulrike Meinhof.

Rode Brigades

Het voornaamste probleem van de film is zijn overmoedigheid. De filmmakers willen werkelijk alle nieuwsfeiten waar de terroristische groepering bij betrokken was in beeld brengen. Dit terwijl onderwerpen als de moord op vakbondsleider Hanns Martin Schleyer en de kaping van een Lufthansa vliegtuig zelf al genoeg materiaal bieden voor een onderhoudende speelfilm. Edel en Eichinger hadden een voorbeeld kunnen nemen aan de benadering van Italiaans regisseur Marco Bellocchio die een aantal jaren geleden een film uitbracht over een min of meer vergelijkbare Italiaanse terreurbeweging, de Rode Brigades. In Buongiorno, Notte, een hermetische film die zich vrijwel volledig op een locatie afspeelt, concentreert Bellocchio zich op de ontvoering van Italiaans politicus Aldo Moro, het voornaamste wapenfeit van de Brigades. Hij toont de naïeve jongelingen die de politicus in hun huis verbergen en met hem debatteren over hun politieke idealen. Gaandeweg begint een van de ontvoerders te twijfelen aan de rechtvaardigheid van hun daad, en het is die morele twijfel waar de toeschouwer zich mee kan identificeren.

Die identificatie ontbreekt volledig in Der Baader Meinhof Komplex. Alle belangwekkende personages, met uitzondering van politiechef Horst Herold (een schandalig ondergebruikte Bruno Ganz), worden afgebeeld als nietsontziende terroristen zonder dat er aandacht is voor hun drijfveren. Daardoor komt ook de transformatie van Ulrike Meinhof van kritische journaliste tot cynische vrijheidsstrijder die alles opgeeft om haar doelen te bereiken, niet goed uit de verf. De film gaat te snel aan de innerlijke twijfel van Meinhof voorbij om het echt interessant te laten worden.

Chaos en angst

Hoewel het inhoudelijk dus niet altijd even sterk is, hoeft niemand zich te vervelen bij Der Baader Meinhof Komplex. Technisch gezien is dit een van de beste Europese films van de laatste jaren. Niet verrassend als je weet dat het de duurste Duitse film ooit is, al is het werkelijke budget voer voor speculatie. Zo wordt de chaos en angst die de RAF opriep fraai weergegeven door het claustrofobische camerawerk van Rainer Klausmann (Gegen die Wand, Der Untergang, Lemon Tree). Ook de acteurs zijn zonder uitzondering uitstekend, met als uitschieter Johanna Wokalek die op zeer intense wijze gestalte geeft aan Gudrun Ensslin, een belangrijke pion in de RAF. Des te spijtiger dat van de overige aspecten van de film niet hetzelfde gezegd kan worden. Met wat kleine wijzigingen in aanpak, iets minder geweld en iets meer inhoud had Der Baader Meinhof Komplex een van de betere films van het jaar kunnen worden. Nu is hij dat bij lange na niet.