Niets is zwart-wit

Disgrace van de Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee is een complex boek, vol metaforen, over een land waarin de verhoudingen tussen de bewoners zo vlak na de apartheid nog altijd op scherp staan. Dierlijke lust en menselijke schaamte vormen de belangrijkste thema’s. Niet makkelijk dus voor Australiër Steve Jacobs om de roman in een kleine twee uur film recht te doen.

Moeilijk oordelen

Ten faveure van Jacobs moet gezegd worden dat hij nergens de makkelijkste weg kiest. Hij blijft het boek trouw en probeert het verhaal nergens te versimpelen of minder heftig te maken. Daardoor is het niet prettig om naar Disgrace (2008) te kijken. Het hoofdpersonage, David Lurie, is ronduit onsympathiek, zijn dochter Lucy frustrerend passief. In de belangrijkste scène wordt Lucy verkracht door drie Afrikanen, terwijl David in de buurt is, maar haar niet kan helpen. Hij vindt het onbegrijpelijk dat ze daarna in dezelfde afgelegen boerderij blijft wonen, met een van haar verkrachters op nog geen honderd meter afstand.

Toch is het moeilijk om over Lucy of de Afrikanen te oordelen, want in het begin van de film heeft David zichzelf al met dierlijke gretigheid op een studente gestort. Niets in Disgrace is zwart-wit, behalve de huidskleuren, die een belangrijke rol spelen in het verhaal. Zoals alles een functie heeft: fragmenten van de colleges die David geeft over Lucifer, het monster; zijn latere bijbaantje in een dierenasiel, waar honden worden afgemaakt, en de lamellen en ramen waarachter hij zich voortdurend bevindt, kijkend naar wat er zich aan de andere kant van het glas afspeelt.

Niet genoeg ruimte

In een boek is er meer ruimte om dat soort metaforen tot wasdom te laten komen. In de film komen ze soms wat te kort aan bod om indruk te maken. Zo spelen de honden een belangrijke rol in het boek. David krijgt een band met een lamme hond, maar laat hem aan het einde van het boek toch afmaken, omdat dat beter is voor de hond. Het is een symbolisch moment, dat in de film onderbelicht blijft. In de ene scène aait hij de hond, die in de film overigens kerngezond lijkt. In de volgende brengt hij hem de dierenpraktijk binnen voor een spuitje. Op die manier is er van diepgang nauwelijks meer sprake.

Wie op antwoorden in de extra’s had gehoopt, komt bedrogen uit. De making of is een stille, tien minuten durende collage van beelden op en buiten de set, die nauwelijks indruk maakt, al is het leuk om te zien hoe een special effect van brandende huid wordt bewerkstelligd. Inhoudelijk bieden de extra’s echter nul extra waarde.

Eigenlijk maakt de dvd vooral nieuwsgierig naar het boek. De personages zijn gelaagd, en dankzij de geweldige vertolkingen van John Malkovich en Jessica Haines maken ze een diepe indruk, hoewel er van meeleven dus nauwelijks sprake is. Wel van onbegrip en zelfs afkeer, maar het knappe aan Disgrace is dat ze je desondanks niet koud laten. Het lezen van het boek (in het Nederlands uitgebracht als In ongenade) moet zijn alsof er eindelijk eens een beetje meer duidelijkheid over David en Lucy wordt gegeven.