Die Fälscher

Is het na Schindler’s List nog mogelijk films over concentratiekampen te maken? Voelen we nog iets als we nogmaals zien hoe joodse gevangenen als vee worden vervoerd en in nauwe barakken worden ondergebracht? Zijn we nog steeds geschokt als we wéér een willekeurige executie zien door een sadistische kampcommandant? Zitten we nog altijd aan onze stoelen genageld bij een nieuwe verbeelding van de gaskamers? Kortom, kan een nieuwe film nog iets toevoegen?

Het antwoord is ja, maar alleen met een origineel verhaal. Een minder bekende episode uit de omvangrijke geschiedenis van de Holocaust. Een verhaal dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de terreur die we in Schindler’s List hebben gezien, zonder dat het daar direct over gaat. Zo’n film is Die Fälscher, een Oostenrijks-Duitse productie van Stefan Ruzowitzky. Het vertelt het ongelooflijke maar toch echt waargebeurde verhaal van een Russisch-joodse valsemunter, die in Sachsenhausen door de nazi’s wordt gevraagd op grote schaal ponden en dollars te vervalsen, teneinde de Britse en Amerikaanse economie te gronde te richten. Nu ja, ‘gevraagd’ is natuurlijk niet het juiste woord in een concentratiekamp.

Drukkerij

De film begint in 1936, vlak voor Salomon Sorowitsch (die in werkelijkheid Smolianoff heette) voor zijn illegale activiteiten wordt opgepakt. Hij heeft zijn methode om Engelse ponden na te maken dan nog niet geperfectioneerd. Enkele jaren later wordt hij, samen met gevangenen met andere specialiteiten, gedwongen een drukkerij op te zetten in een afgesloten deel van Sachsenhausen. Ze krijgen allerlei privileges, waardoor ze in veel minder slechte omstandigheden verkeren dan de andere gevangenen. Dat de nazi’s ware opportunisten waren – joden zijn ongedierte, maar als je ze nog ergens voor kunt gebruiken moet je dat vooral niet nalaten – moge duidelijk zijn.

Die Fälscher draait vooral om de morele dilemma’s bij de dwangarbeiders. Sorowitsch (gespeeld door Karl Markovics) is een crimineel die alles doet om zijn hachje te redden, of het nu vóór de oorlog is of tijdens. Bovendien heeft hij zijn beroepseer, hij wil bewijzen dat hij in staat is tot het maken van het perfecte valse pond. Zijn belangrijkste opponent Adolf Burger (August Diehl) daarentegen, de man die later met zijn boek Des Teufels Werkstatt aan de basis van de film zou staan, probeert de operatie aan alle kanten te saboteren. Als de Duitsers immers in hun opzet zouden slagen, dan zou de oorlog langer duren en zou het lot van nog veel meer joden getekend zijn. Zelf overleven of vele mensen redden, dat is de kwestie. De spanningen en de ruzies hierover worden in de film goed uitgespeeld.

Degelijke publieksfilm

Die Fälscher is in de eerste plaats een degelijke publieksfilm, maar met een scherp randje: het camerawerk is erg onrustig. Wat in de filmhuizen mede dankzij Dogme inmiddels gemeengoed is geworden, lijkt in een historisch drama aanvankelijk wat uit de toon te vallen. Het blijkt echter een uitstekende manier om de angsten en onzekerheden van de personages weer te geven. Als Sorowitsch weer eens een nieuwe ruimte wordt binnengeleid, kijkt de toeschouwer door diens ogen razendsnel om zich heen om de ruimte in zich op te nemen.

Regisseur Ruzowitsky, die in 1998 bekend werd met het verrassende en rauwe boerendrama Die Siebtelbauern (waarvoor hij in Rotterdam een Tiger Award won), heeft zich gerevancheerd op zijn drie slecht ontvangen en in Nederland niet uitgebrachte latere films. In Duitsland werd Die Fälscher voor zeven Lola’s genomineerd, waarvan bijrolacteur Devid Striesow (als kampcommandant) er één in ontvangst mocht nemen. Hopelijk maakt Ruzowitsky nu ook weer eens zo’n kleine, aparte film à la Die Siebtelbauern.

In dit artikel meer over de dilemma’s van het verfilmen van gruwelijkheden van de Holocaust.