12 Angry Men

In een benauwde vergaderkamer moeten twaalf vermoeide juryleden besluiten of ze een achttienjarige jongen tot de doodstraf zullen veroordelen. Een kritisch jurylid twijfelt aan de overhaaste beslissing van de elf andere leden. Zo begint Sydney Lumets beklemmende 12 Angry men waar een beheerste Henry Fonda de andere mannen probeert te overtuigen. De film – momenteel te zien in het Filmmuseum – weet op pakkende wijze te tonen hoe moeilijk het is om felle meningen te veranderen.

Henry Fonda is binnen de Amerikaanse cinema vaak de belichaming geweest van eerlijkheid en rechtschapenheid. Als Tom Joad in John Fords legendarische The Grapes of Wrath (1940) gaf Fonda een stem aan alle werkloze verschoppelingen die de grote depressie had opgeleverd. Ook zette Fonda een krachtige Abraham Lincoln neer in Young mr. Lincoln (1939). Fonda wist in die films zijn alledaagse voorkomen te combineren met een nobele en waardige dramatische stijl, waardoor hij al snel de personificatie was van Amerika’s geweten.

Het was een bewuste maar ook curieuze zet van Hitchcock om hem te casten in The Wrong Man (1956), een film die een jaar voor 12 Angry men uitkwam. In die film speelde Fonda een ten onrechte beschuldigde man die maar moeilijk zijn onschuld kan bewijzen. Door Fonda te kiezen voor die rol maakte Hitchcock de dreiging dat wij allemaal wel eens in de verdachtenbank kunnen belanden op bijzondere wijze tastbaar.

Botsende oordelen

Sydney Lumets 12 Angry men ligt in het verlengde van Fonda’s sterke rol in The Wrong Man en in plaats van de verkeerde man is Fonda het twijfelend jurylid dat moet beslissen over de schuld van een ander. Beide films verbeelden op precieze wijze de mogelijkheid dat het Amerikaanse rechtssysteem fouten kan maken. In 12 Angry men wordt een jongen van Latijns-Amerikaanse komaf ervan beschuldigd zijn vader te hebben neergestoken. De groep van twaalf juryleden die tot een besluit moet komen gelooft grotendeels in de schuld van de jongen. Fonda is de enige persoon die ervoor uitkomt dat hij bedenkingen heeft en door zijn keuze om niet mee te gaan met het oordeel van de anderen ontstaat er een felle woordenstrijd.

Lumet situeert deze impasse in één ruimte die dienst doet als een arena voor de heftige emoties en meningen van de groep. De beperkte bewegingsvrijheid van de mannen versterkt de fysieke confrontatie die ontstaat als standpunten met elkaar botsen. Alle acteurs weten meesterlijk de verschillende tegenstrijdige emoties te spelen die aangeven dat een oordeel vaak niet puur op de beschikbare feiten gebaseerd is.

Elk personage wordt door Lumet ook binnen een sociale en psychologische context geplaatst. Zo speelt acteur Ed Begley een oude fanatiekeling die naarmate de discussie vordert zijn racistische wereldbeeld niet meer kan verbergen als het hoofdmotief van zijn oordeel. Een complexe en agressieve Lee J. Cobb speelt de man die het felst tegenover Fonda staat en zijn geloof in de schuld van de jongen laat leiden door dieper liggende persoonlijke sentimenten. Als contrast is er een koele en welbespraakte beurshandelaar die overtuigd is van zijn op rationele gronden gebaseerde schuldoordeel. Fonda is de persoon die keer op keer de standvastige juryleden aan het twijfelen brengt door beheerst met tegenargumenten te komen en te wijzen op de noodzaak dat men te allen tijde kritisch moet zijn.

Amerikaanse meester

De boodschap van 12 Angry men is erg progressief voor zijn tijd. Lumets film is een filmische aanklacht tegen ongegronde vooroordelen en kritiekloze kortzichtigheid. De film imponeert nog steeds door zijn kracht en voor een filmdebuut is 12 Angry men bijzonder zelfverzekerd en foutloos. De film was voor Lumet het begin van een lange carrière waarin hij veel klassiekers zou maken.

Lumet is al over de tachtig en nog steeds actief. Zijn film Before the devil knows your dead (met Philip Seymour Hoffman en Ethan Hawke) kwam recentelijk uit in de VS en ontving daar lovende kritieken. 12 Angry Men is op dit ogenblik te zien in het Filmmuseum als een onderdeel van het programma See you in court.