Eeuwige koelte

De grandeur van de belle époque wordt door Joseph Conrad (1857-1924) in rijke proza beschreven. Patrice Chéreaus wonderlijke verfilming van de novelle De terugkeer opent met een visuele vertaling van bovengenoemde tekst. In zijn tijd probeerde de schrijver het burgerlijk onvermogen en noodlot aan de kaak te stellen; zijn proza staat bekend als donker en realistisch. Chéreau (een theaterregisseur die bij ons bekend is van La Reine Margot en Intimacy) vult in Gabrielle wat hij niet verbeelden kan aan met voice-overs die veel minder scherp zijn dan de originele proza van Conrad. De zelfingenomen Jean Hervey (Pascal Greggory) heeft dan ook geen enkel vermoeden dat thuis het noodlot op hem wacht.

Luxueuze stal

Na thuiskomst ontdekt Jean de afscheidsbrief van zijn vrouw Gabrielle (Isabelle Huppert), waarna zijn wereld instort. Verdriet en schaamte maken zich van hem meester, hij poogt zijn gedachten op een rij te zetten als zijn vrouw plotseling weer terugkeert. Het grimmige spel wat daarna volgt is het resultaat van hun verschraalde bestaan. Verslagen door haar overspel (“waarom hij en niet ik”) realiseert Jean zich dat ze zich slechts bewogen in een cirkel van perfectie en in het gezelschap van mannen en vrouwen die bang waren voor emotie. Stand bepaalde het dagelijks leven, ze waren niet meer capabel tot intimiteit, als twee dieren die onder hetzelfde dak van een luxueuze stal woonden. Veel scènes in het begin zijn dan ook bedoeld om de ‘perfecte’ sfeer te duiden, vooral de kapitale inrichting en flashbacks van de soirees op donderdagavond, die de gesloten sociale cirkel van het echtpaar Hervey vormen.

Spitsroeden lopen

Het duurt lang, ook na de beruchte brief, voordat de zwaarte en zelfbeheersing van beide echtlieden, die spitsroeden lopen in het ijskoude contract dat hier het huwelijk symboliseert duidelijk wordt. Met in het achterhoofd de rijke morele verwijzingen en waardes die verpakt liggen in Conrads verhaal is deze poging tot literatuur verfilming teveel een visueel spel van licht en donker in de beslotenheid van het Franse herenhuis. De verbeelding van de zwarte kant van de novelle is zonder consequentie en van onvoldoende zwaarte waardoor de hele film aan impact verliest en je als kijker verloren raakt. Er hangt een constante dreiging, maar die is vooral visueel.

Huppert, in films wel vaker het object van verlangen, speelt subliem en is ondanks het verstrijken der jaren nog steeds van grote schoonheid. De close-ups waarin ze onbewogen de lange stiltes draagt vangen veel op van de traagheid. Het spel van Pascal Greggory lijdt eronder en is daardoor bijna karikaturaal. De twee lijken vooral dolende zielen, de chemie is te theatraal voor film en het zijn dan ook vooral de bedienden die, door slinks en onverwacht te verschijnen, illustreren wat de benauwenis van de belle époque eigen is.

Perfectie

Conrads novelle en de film eindigen met een man die gebroken en gekwetst vlucht naar het onbekende en niets anders weet te doen dan de deur achter zich dicht te smijten. De film sluit af als in een theater, het doek gaat eenvoudigweg dicht. De moraal: ontsnappen aan perfectie is nauwelijks mogelijk in de glorie van perfectie. Pessimisten zal dit misschien aanzetten tot een stevige discussie over het menselijk lot maar optimisten zullen het gefilmd theater liever gauw vergeten en snakken naar een hap frisse lucht. Want af zijn van de benauwenis die de film weet op te leggen zal beslist een opluchting zijn. Alleen voor liefhebbers van het theater, de literatuur van Conrad en bioscoopfans met een zucht naar zwartgalligheid is deze film een
aanrader.