Veelbelovend debuut schiet net tekort

 
 

Meer dan twintig jaar geleden verscheen er een gigantisch ruimteschip boven Johannesburg. De bewoners bleken op sterven na dood, en werden er door de Zuid-Afrikaanse regering uitgehaald en in een ommuurd deel van de stad gestopt, District 9. De jaren verstreken en de populatie ‘prawns’, zoals de buitenaardse wezens al snel werden genoemd, herstelde zich en hun bewustzijn groeide. Steeds vaker leidde dit tot rellen en botsingen met de lokale bevolking, en de regering ziet geen andere uitweg dan de garnalen te verplaatsen naar een ander kamp, ver van de stad. Daarvoor is de commerciële Multi-National United Corporation aangetrokken, en de nieuw aangewezen leider van deze operatie, Wikus van der Merwe (Sharlto Copley), gaat voortvarend van start. Maar al snel gaat het mis als Wikus in aanraking komt met een door de aliens vervaardigd goedje. Hij begint te muteren en binnen de kortste keren wordt hij opgejaagd door meedogenloze Nigeriaanse handelaren. Ook zijn eigen regering wil hem hebben en ziet niets anders meer dan een waardevol testobject. Wikus verstopt zich in de enige plek die hem voor ontdekking kan behoeden, en daar raakt hij bevriend met een prawn die grootse plannen heeft.

Urgentie 

District 9 is losjes gebaseerd op de verplichte volksverhuizing die het apartheidsregime in de jaren zeventig op touw zette, toen ze besloten dat de gemengde bevolking van District 6, een wijk in Kaapstad, niet langer geoorloofd was. Regisseur Neill Blomkamp maakte eerder een korte film met ditzelfde uitgangspunt, Alive in Joberg. Hij trok daarmee de aandacht van Peter Jackson, die zijn potentie zag en Blomkamp in staat stelde zijn film te maken met een groter budget en flinke artistieke vrijheid. Blomkamp groeide op onder het apartheidsregime, en hij brengt een urgentie mee die voelbaar is. Zijn insteek om de verschrikkingen uit die tijd te visualiseren en van commentaar te voorzien door te kiezen voor buitenaardse wezens als slachtoffer van mensenhaat is uiterst effectief. De vanzelfsprekendheid van het geweld jegens en de vernedering van de prawns zorgen voor een naargeestige sfeer die niet te negeren is. Ook de referenties naar nog steeds actuele issues als xenofobie, vluchtelingenkampen en sociale segregatie zijn duidelijk. De film bevat ook meer verborgen referenties. De naam van der Merwe is een verwijzing naar de vele grappen die door de zwarte bevolking rond deze naam zijn verzonnen, als archetype voor de stupide en ongeciviliseerde blanke Zuid-Afrikaner. De vele klikgeluiden waar de aliens zich in hun taal van bedienen refereren aan dezelfde geluiden in een Afrikaanse taal als Xhosa.

Om zijn visie te verwerkelijken gebruikt Blomkamp vele soorten beeldmateriaal. Hij introduceert Wikus en diens pogingen om de buitenaardse wezens hun uitzettingsbevel te laten tekenen als een documentaire, afgewisseld met geconstrueerde nieuwsreportages, beelden van bewakingscamera’s en interviews met Wikus en zijn collega’s. Door de camera steeds dichtbij de optimistische en naïeve protagonist te houden weet Blomkamp een intieme sfeer te scheppen waarin het gevaar bijna tastbaar is. Hij gebruikt veelvuldig speciale effecten, maar de integratie daarvan is zo subtiel dat het nergens afleidt.  
 
Noodgrepen 

Halverwege de film breekt hij echter met deze aanpak. Blomkamp begint te zwalken als hij meer de wetten van de fictiefilm gaat volgen, maar ook geregeld terugkeert naar de documentaireachtige beelden uit de eerste helft. Dat heen en weer schieten schept verwarring over de focus van District 9. Het lijkt erop dat de korte film niet voldoende materiaal bood voor een lange versie, waardoor de regisseur noodgrepen toepast die eerder in traditionele actiefilms thuishoren. Ook vond hij het nodig het al sterk aanwezige geweld nog te verhevigen. De transformatie van Wikus tot een halve alien is een centraal element van de plot, maar de manier waarop Blomkamp dit laat zien is zo expliciet dat de kijker vervreemd raakt van zijn bedoelingen. Ook de terloopse vernietiging van de prawns en de overdonderende strijd in de finale zijn een typisch voorbeeld van: ‘was dit nou nodig?’. De intenties van Blomkamp zijn voelbaar, en hij is een belofte voor de toekomst. Als coherente visie valt de film echter uit elkaar.